فارس و کاروانسراهای تاریخی رهاشده در آن، به گزارش سید محی الدین حسینی ارسنجانی خبرنگار فارس اگاه، پیشینیان و نیاکان ما در چند صد سال اخیر به خوبی دریافته‌اند که کاروانسراها در شهرها و به‌ویژه در حوالی و حتی در دوردست‌ها و در دل بیابان‌ها و مناطق دورافتاده کشور، به ویژه در مسیرهای بین‌راهی، چه آثار و برکات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دینی دارند. آن‌ها همت کرده و صدها بنای عظیم و باشکوه با معماری خاص و شگفت‌انگیز را احداث کرده‌اند که هنوز پس از گذشت قرن‌ها از ساخت آن‌ها، قابلیت کاربرد دارند و می‌توانند منابع سرشار درآمد و تفریح و سرگرمی مردم باشند. با این وصف، این بناها در ایران و از جمله در استان تاریخی فارس سال‌هاست که به حال خود رها شده‌اند و روز به روز در حال تبدیل شدن به خرابه‌هایی بیش نیستند. کاروانسراها مرکزی برای داد و ستد مردم و رونق اقتصادی و خرید و فروش کالاها و محصولات به صورت معامله پایاپای بودند و دارای ارزش تاریخی هستند. می‌توان با تعمیرات و مرمت‌های اصولی، توسط مرمتگران و معماران کاربلد، از آن‌ها بهره مالی سرشاری برد و گردشگران داخلی و خارجی را به دیدن زیبایی‌های کاروانسراهای ایرانی باقیمانده از عصر صفویه تا اوایل دوره پهلوی تشویق و ترغیب کرد. اما به جای این کار، شاهد تخریب یکی پس از دیگری از کاروانسراهای رها شده هستیم که برخی از آن‌ها به آغل گوسفندان تبدیل شده‌اند! چرا باید از ظرفیت عظیم کاروانسراها غافل بمانیم، درحالی‌که می‌توانیم با مرمت آن‌ها زمینه اشتغال بسیاری از جوانان را فراهم و به درآمدزایی برای مردم و بودجه کلی کشور توجه داشته باشیم؟ باید از ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی، معماری و مهندسی کاروانسراها غفلت نکنیم و به پژوهش در مورد تاریخ، فرهنگ و هنر برخاسته از این بناهای باشکوه بپردازیم. هر کدام از کاروانسراهای موجود با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی مناطق مختلف کشور ایجاد و کاربری‌های متفاوت داشته‌اند. برخی از آن‌ها توسط حاکمان وقت و برخی دیگر با مشارکت بخش خصوصی و خیرین آن زمان احداث می‌شدند و از جمله عوامل بسط و توسعه فرهنگ، مذهب، اقتصاد و امنیت ملی به شمار می‌رفتند. در شیراز و استان فارس هنوز آثار باقیمانده‌ای از کاروانسراهای دوره صفوی، زندیه و قاجاری وجود دارد که برخی از آن‌ها پا برجا و مورد استفاده جزئی هستند. کاروانسراهای روغنی، مشیر، گمرک، فیل، سروی، مشیرالملک، زال بیگ و شیخ نصر و کاروانسرای شاهچراغ از جمله کاروانسراهای تاریخی شیراز هستند که به رونق قابل توجهی دست یافته‌اند. همچنین کاروانسراهای موجود فارس در مسیر دهبید، آباد، لار، جهرم، فسا، شیراز و خان زنیان و… در زمان خود رونق داشته‌اند و اکنون به حال خود رها شده و میراث فرهنگی فارس از تعداد و وضعیت آن‌ها هیچ خبری ندارد و بی‌خیال آن‌ها شده است. به بهانه نبود بودجه برای مرمت آن‌ها، به جز ثبت ملی‌کردنشان، اقدامات حفاظتی چندانی برای آن‌ها نشده و نمی‌شود. حتی پژوهشگران میراثی و فرهنگی ما هم تحقیقات و مطالعات جامع و کاملی در مورد تاریخچه، تعداد و انواع کاربری‌های متفاوت کاروانسراها در سطح ملی و استان‌های خود ندارند و در این زمینه، یعنی در تولید محتواهای لازم و فاخر پیرامون کاروانسراها، با مشکل و ضعف جدی روبرو هستیم. بنابراین، باید برای بازشناسایی و پژوهش حول محور کاروانسراهای ایرانی اقدام کنیم و زوایای تاریک و پنهان کاروانسراهای قدیم را روشن کرده و مورد بررسی قرار دهیم. امید است که در مسیر حفظ و نگهداری از مابقی اماکن میراثی و تاریخی بر باد نرفته، گام‌های موثری برای مرمت و بهره‌وری بهینه از این بناهای زیبا و آباد برداریم.