سوزاندن گاز مشعل همچنان به آلودگی هوا دامن می‌زند

الهام فیروزی-فارس آگاه
اگرچه سال های زیادی است که از تردد بالای خودروها، استاندارد نبودن سوخت و مواردی از این قبیل، حتی کاهش دما و وارونگی هوا، به عنوان اصلی ترین دلایل بروز آلودگی هوا در کلانشهرهای مختلف کشور، یاد می شود، اما به نظر می رسد آلودگی یا همان مهمان ناخوانده ای که تنفس را برای بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ کشورمان، دشوار کرده است، دلایل جدی و اثرگذار دیگری دارد که چندان مورد توجه قرار نمی گیرد.
به طور مثال، مقوله حجم بالای سوزاندن گاز مشعل یا فلر، مصداقی در این زمینه است، گازهایی که در فرایند استخراج نفت، حاصل می شوند، ولی نبود تاسیسات لازم، برای استفاده از آنها، روندی را رقم می زند که از سر اجبار، باید این گازها سوزانده شود، آنچه که پیامدش قرار گرفتن ایران، در رتبه نخست میزان سوزانده شدن این گاز در خاورمیانه، طبق گزارش های منتشر شده، در سال ۲۰۲۰ بوده است. همچنین بررسی های صورت گرفته در سال ۲۰۲۱، با اشاره به سوختن بیش از ۱۸ میلیارد متر مکعب از این گاز، بیانگر جای گرفتن ایران در رتبه دوم جهان، بعد از روسیه است. این در حالی بوده که به رغم تمامی پیامدهای نامطلوب و البته خطرناک ناشی از آن در ایران، این پدیده همچنان تداوم دارد. نکته دیگر اینکه، با مروری بر آمارهای منتشر شده از سوی بانک جهانی، می توان عنوان کرد؛ رتبه دوم در جهان، در شرایطی به ایران اختصاص دارد که کشورمان تا سال ۲۰۱۸ میلادی، سومین کشور در زمینه تولید گاز فلر بوده و در آن زمان، پس از روسیه و عراق، حجم بالایی از گاز مشعل یا فلر را می سوزانده است، اما متاسفانه، همانطور که گفته شد، اکنون رتبه دوم را در اختیار دارد.
البته باید به یاد داشت، فرسوده بودن تجهیزاتی که می تواند در چنین شرایطی، تا حدی موجب تصفیه آلودگی های به وجود آمده شوند، نیز از دیگر مواردی بوده که شاید به تغییر رتبه ایران در این زمینه، دامن زده است، چرا که به دلیل تحریم ها، واحدهای پالایشی، قادر به نوسازی وسایل مذکور نیستند و بنابراین، دستگاه های موجود، کارکرد چندان اثر گذاری بر کاهش آلاینده ها ندارند.
براین اساس، وضعیت کنونی که طبق اظهارات کارشناسان سازمان بهداشت جهانی، سرطان زا بوده، سلامت ایرانیان، به ویژه ساکنان مناطق صنعتی نفت و گاز را به شدت، در معرض خطر قرار داده است، آن هم در اوضاع و احوالی که طبق برنامه ششم توسعه، دولت باید تا پایان زمان اجرایی شدن این برنامه، ۹۰درصد گازهای مشعل را مهار یا کنترل می کرد، با این وجود، ولی بررسی ها تنها بیانگر تحقق حدود پنج درصد از این هدف گذاری در بازه زمانی سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ بوده است.
مقوله ای که از نظر برخی از کارشناسان، عمده ترین دلایل آن، نبود مشارکت اثرگذار از سوی بخش خصوصی، عدم جذابیت مالی طرح هایی که می تواند با این هدف اجرایی شود، نبود رویکرد تنبیهی برای برخورد با تعلل های رخ داده، فراهم نبودن بسترها و زیرساخت های لازم و … بوده که در نهایت، به مشکلات فعلی جهت کاهش فلرینگ یا همان میزان سوزانده شدن گاز مشعل، شده است تا این دغدغه، میراث برنامه هفتم باشد.
ضمن اینکه باید به یاد داشت، جدا از بحث پردامنه آلودگی هوا و بی توجهی به افزایش میزان آلاینده ها از گذشته تا به امروز، که زندگی در کلانشهرها و شهرهای صنعتی را برای ساکنانشان دشوار می کند، باید عنوان کرد، خاموش کردن مشعل ها به طور قطع، می تواند از بعد اقتصادی نیز منفعت هایی را به همراه داشته باشد، آنچه که شاید موجب شده تا به تازگی، سخن از سرمایه‌ گذاری‌ های بلند مدت در این زمینه از سوی شرکت‌های پتروشیمی، به میان آید. علاوه براین، گفته می شود، دولت سیزدهم تا ابتدای سال جاری، موفق شده است که ۲۸ قرارداد را با شرکت های خصوصی فعال در حوزه جمع آوری گازهای مشعل، به امضا برساند، قراردادهایی که بالغ بر یک میلیارد دلار ارزش دارند.
از سوی دیگر، اگر تدابیری که اندیشیده شده است، به واقع و طبق برنامه ‌ریزی‌ های مورد انتظار، پیش رود، باید به زودی شاهد جمع آوری ۵۰ درصد گازهای مشعل باشیم و در پایان افق ۱۴۰۴، نیز با جمع آوری میزان باقی مانده، این رقم به حدود صفر برسد، بحثی که البته تا اجرایی نشود و نتیجه آن عینیت نیابد، نمی تواند آن را چندان مورد قضاوت قرار داد. ضمن اینکه تجربه نیز نشان می دهد، در موارد نه چندان زیادی، تدابیر اندیشیده شده برای حل و فصل مشکلاتی، مانند افزایش ذرات آلاینده طبق بازه زمانی اعلام شده، به سرانجام رسیده است. با این وجود، اما این را نیز باید دانست که به طور قطع، جدا از اثرگذاری که این برنامه ها، می توانند بر کاهش میزان آلودگی هوا داشته باشند، اگر اجرایی شوند، از نظر اقتصادی نیز قادر خواهند بود، منافعی را به همراه داشته باشد، چرا که گفته می شود، در مدت ۷ سال، بیش از مجموع میزان صادرات یک سال کشورمان و بالغ بر صادرات مربوط به بازه زمانی ۹ ساله، گاز بدون استفاده، سوزانده شده است و بنابراین، اگر در این زمینه، اقدامات موثری اجرایی شود، می تواند برای کشور، فواید دیگری نیز داشته باشد. به عنوان نمونه، از جمله کاربردهایی که این گازهای همراه نفت دارند، به کار گرفتن آنها، برای تولید CNG همچنین LNG است، سوخت‌ هایی که میزان تولید آلاینده کمتری دارند و به تبع آن، سهمی نیز در کاهش مقدار آلودگی خواهند داشت.به هر حال، باید گفت؛ تدوین تدابیر همچنین قوانین و مقررات در این زمینه، تنها مربوط به کشورمان نمی شود و بسیاری از کشورها، هستند که برای مشعل‌ سوزی، قوانینی در نظر گرفته شده است که در آن، مدیریت منابع انرژی، موضوعات محیط زیستی و … مدنظر قرار دارد. روندی که اگر در کشور ما نیز مدنظر باشد، این متهم آلودگی هوا، شاید بتواند نیمکت اتهامات خود را ترک کرده و حداقل نقشی در کاهش میزان جولان ذرات آلاینده در هوا، داشته باشد. مقوله ای جدی که همه و همه به تدوین راهکارهای موثر و قابل اجرا، برای مقابله با این دلیل فراموش شده آلودگی هوا، بستگی دارد.