اوضاع بلبشوی بازار خرید و فروش کهنه کتابها!، به گزارش سيد محی الدین حسینی ارسنجانی خبرنگار گزارش فارس اگاه؛

*اشاره:

در گزارش پیش رو بر آن داریم تا شما مخاطبان عزیز رسانه خود را با اوضاع و احوال پیچیده و گاه ناشناخته بازار کتابهای دست دومی و کهنه کتابهای نایاب مورد معامله و داد و ستد آشنا و مطلع کنیم.به گزارش “فارس اگاه” کتابها را باید در همه حال خرید و در همه احوال خواند مخصوصا کتابهایی که به کارمان می آیند و مفید فایده اند.اما در این میان برخی بر این باورند که با سرچ یک کلید واژه خاص یا عبارت در اینترنت میتوان به هر آنچه از اطلاعات علمی و دانشهای روز جهان در هر موردی که نیازمان باشد رسید و انبوهی از مطالب در باره مطلب یا موضوعی خاص را از اینترنت در فرصت زمانی کم و هزینه ای ناچیز دریافت نمود.ضمن صحه گذاشتن بر این ادعا میتوان گفت هنوز میلیونها نفر از مردم کره زمین جان باخته و دلباخته کتابند و علیرغم دسترسیها یشان به انواع و اقسام اطلاعات،دست بردار از کتاب  و کتابخوانی نیستند و به عبارتی با کتاب حال و صفا میکنند. نگارنده کتابدوست بر این باور است خواندن کتاب در واقع نوعی گفتگوی رو در رو با خود نویسنده است و نویسندگان کتابها با هر درجه از شهرت و محبوبیت که باشند یا در هر جای جهان که هستند همه ما مخاطبان کلام و متن و نوشته و اثار مکتوبشان محسوب میشویم.در اینکه کتابها را نو بخریم یا کتاب کهنه و دست دوم تهیه کنیم پرسشی فراگیر است و برخی مردم به دنبال دریافت پاسخهایی در این زمینه اند.بعنوان یک فعال حوزه کتاب و کتابخوانی و دارنده کتابخانه شخصی ده هزار عنوانی کتاب در منزل شخصی معتقدم کتابها را تا آنجا که میشود و اگر در توان مالی فرد یا افراد جامعه است نو بخرند بهتر است اما مادامی که چاپ جدید از کتاب نو یا پایان یافته و در بازار موجود نیست یا بیش از حد معمول گران است و فرد ناگزیر به مطالعه همان کتاب مورد نیاز و علاقه خویش میباشد راهی جز خرید کتاب دست دوم یا دست چندم برایش وجود ندارد.

*کتابهای دست دوم و شرایط خریداری

کتاب دست دوم باید تر و تمیز بوده و صفحات آن کامل و بویژه روی و پشت جلد کتاب کثیف و غیر بهداشتی نباشد.این مطلب که عرض شد برای کتاب هایی است که درسی و کمک درسی و کنکوری اند اما کتابهای دست دوم مثل رمان و تاریخ و ادبیات و سایر موضوعات که خریدشان نه تنها اشکالی ندارد بلکه کمک به اقتصاد خانواده و رعایت امر مهم صرفه جویی و حمایت از خریداران کتابهای دست دوم،افزایش گردش مالی بازار کتاب و کتابفروشیهای خیابانی یا فروشندگان کتابهای دست دوم در مغازه ها و کتابفروشیهای قدیمی میگردد.

در گزارشی خواندم که” در سالهای اخیر خرید کتاب دست دوم بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است و عواملی چون قیمت بالای کتابهای نو و عدم چاپ بسیاری از کتابها مهم ترین دلیل این توجه بوده است .”به راستی اگر کتاب دست دوم به آسانی وصول و دم دست است و قیمتی کمتر از کتاب نو دارد و از آن گذشته کتاب فقط کمی مندرس است اما صفحات اول و اخر ان موجود و خدشه ای به متن و صفحات داخلی کتاب وارد نگردیده است را چرا نباید خرید؟

*مراکز عرضه کتابهای دست دوم در کلانشهرها

اینجانب از میان ده هزار عنوان از کتابهای کتابخانه شخصی خود افزون بر چهار هزار جلدشان را از کتابهای قدیمی چاپ اولی و نایاب و کمیاب و بعضا نفیس و دست دوم و دست چندمی تهیه کرده ام.کتابهایی که فقط به جهت نیاز به مطالعه و داشتن آنها برای پژوهشهای موردی از کتابفروشیهای خیابان دهنادی شیراز یا دست فروشهای خیابان زند، اطراف ارگ کریمخانی،کتابفروشی دوستان در شیراز که از کتابفروشیهای بزرگ و متنوع عرضه کتب دست دوم و قدیمی جنوب ایران است یا در کتابفروشیهای میدان انقلاب تهران،پاساژ قدس در قم ،کتابفروشیها ی خیلی قدیمی و با سابقه در مشهد و اصفهان و حتی در کربلا و نجف، بمبئی و کلکته و در هند و شهر نینوا در عراق و…. تهیه شده و برخی از آنان هموز هم فعالیت دارند. برخی چاپخانه داران با سابقه و مجموعه داران و دارندگان کتابخانه های شخصی و حتی کتابفروشیهای بزرگ،ناشران قدیمی و کتابخانه های پربار و قدیمی برخی کتابخانه های  دولتی نیز کتابهای کهنه و باارزش و دست دومی  قابل فروش به این و آن دارند که گاه به گاه به نوسازی کتابهایشان میپردازند.نشریات قدیمی و کهنه یا دست دوم چاپهای قبل و بعد از انقلاب نیز وضعیتی مثل کتابهای دست دوم و کهنه را دارند و همانگونه که برخی از نشریات قدیمی صاحب ارزشهای تاریخی نیستند برخی از کتابهای چاپی و دست دوم نیز مهم نبوده و گاه کاغذ باطله هایی محسوب میگردند که به درد خمیر شدن و استفاده کردن از آنها در کارخانجات تهیه و تولید کارتن و دفاتر تکلیف درسی دانش آموزان و….میخورند.

البته در روند خرید کتاب دست دوم باید دقت شود که فروشنده کتاب بازار گرمی نکرده و کتاب دست دوم و مورد نیاز مراجعین به وی را برابر با عرف بازار بفروشد و به نحوی کتابش را عرضه کند که نسبت به قیمت خرید کتاب نو برای خریدار به صرفه باشد. همچنین دقت در تعداد صفحات کتاب و نویسنده یا مترجم کتابها چه نو باشند یا کهنه و اینکه کتاب مربوط به کدام ناشر و در چه سالی چاپ شده است یا چاپ چندم بوده و آیا کتابهای مد نظرمان جدیدا ویرایش شده اند یا نه از دیگر شرایط و توصیه هایی است که خریداران کتابهای نو و دست دوم یا کتاب کهنه باید از آنها مطلع باشند.

*کمک به رونق بازار خرید و فروش کتابهای دست دومی

برخی علاقه مندان به کتاب و کتاب خوانی برایشان موضوع و نام و اهمیت و بزرگی و اعتبار قلم نویسنده کتاب مهم است و در تهیه کتاب مورد علاقه اشان نو و کهنه بودن کتاب چندان برایشان ملاک نیست.کتابهای دست دوم، کهنه و خیلی قدیمی که افراد زیادی در شرایط مختلف به آنها دست زده اند باید تمیز و گرد و خاک گیری شوند و دستهایمان پس از هر بار مطالعه بویژه بعد از خواندن کتابهای کهنه و دست دوم یا دست چندمی که بارها دست به دست گشته و مورد استفاده افراد مختلف قرار گرفته اند به نحوی شسته و یا ضد عفونی گردند. برخی کتابفروشیهای رسمی و کتاب فروشیهای عرضه کننده کتب دست دوم،کتاب خریداری شده را پس میگیرند و یا با کسر مبلغی کتابهای خریداری شده از سوی خریداران را تحویل گرفته و با کتاب جدید مورد تقاضایشان تعویض میکنند.این اقدام باعث رونق کسب و کار کتابفروشیهای عرضه کتب دست دوم و احترام مضاعف به دوستداران کتاب و کتاب خوانی و مراجعات مکرر آنان به چنین مراکز عرضه کتاب میگردد.

*بازی خوانندگان کتاب در زمین کتابهای دست دوم

برابر تجربه اندکی که این کمترین (حسینی ارسنجانی ) در طی چهل سال خرید و مطالعه کتابهای نو و کهنه (دست دوم) دارم هر کسی که کتابی بخواهد بخواند اگر جدیدترین چاپها از بهترین نویسندگان و ناشران معتبر را بتواند در کتابخانه های عمومی بیابد و یا از کتابفروشها بخرد و برای کتابهای مورد علاقه اش هزینه کند چه بهتر ولی اگر نتواند چنین کند کتابهای دست دوم را با توجه به نیاز و علاقه خود از مراکز فروش کتب دست دوم بخرد و بخواند و بعد ها یا به این و آن هدیه داده و یا عرضه کرده و پس از مطالعه اشان آنها را بفروشد یا با کتاب دیگری تعویض کند.ممکن است برخی کتابهای دست دوم و دست چندمی به دلیل ارزش محتوایی و بزرگی و اعتبار مولف و قلم آن و همچنین چاپ خیلی قدیمی بودنشان و جاذبه و نوستالژی بودنشان از کتابهای نو هم مهمتر و هم گرانتر باشند.کتابهای چاپ سربی و چاپ سنگی و چاپهای قدیمی و یک بار منتشر نشده ای که افزون بر ده دست گشته و امروز در حکم کتاب نفیس و کمیاب و عتیقه هستند را باید با جان و دل خرید و مطالعه کرد.هر کسی برابر با سلایق و مذاق خودش است که چه نوع کتاب با چه ویژگیها و برابر با کدام موضوع از چه نویسندگان و کدام ناشران یا دیگر مشخصه های مد نظرش همچون خرید کتاب نو یا کتاب کهنه خریدن کتاب نسبت به تهیه آنها میپردازد. برخی اصولا در کار تهیه و گوش دادن کتب صوتی و برخی علاقه مند به مطالعه کتابهای الکترونیکی و غیر چاپی اند. اما با وجود ظهور و بروز عجیب و سریع شبکه های اجتماعی و فضاها ی مجازی و از جمله اینترنت، خرید و مطالعه کتاب چاپی نو یا کهنه مورد علاقه و وقت گذاشتن برای خرید انواع کتابها و مطالعه آثار چاپی که به آنها علاقه داشته و عشق میورزیده است چیز دیگری اند.در هر حال بازی خوانندگان کتابهای چاپی دست دوم و کهنه در وادی کتاب و کتابخوانی لذتی است مدام و عیشی است پایان نایافتنی که در ضمیر پیدا و پنهان دیوانگان کتاب و عاشقان کتابهای نایاب و کمتر دیده شده پیدامیگردد.

*نسخه های خطی را نمیتوان کهنه کتابها و یا کتاب دست دومی دانست

از نظر نگارنده متن پیش رو، نسخه های خطی را نمیتوان در حکم کتب دست دوم و دست چندم لحاظ کرد. نسخه خطی تا زمانی که از ارزش هنری و اهمیت نویسنده و محتوای متن و موضوع روز جامعه و زیبایی خط خطاطان و کاتبان چنین آثار ماندگاری برخوردار و حاوی اطلاعات دست اول از زمان مولف و گذشته ها است کتابهایی مهم بوده و و از جهتی همچنان نو و تازه هستند حتی اگر صدها سال از تاریخ کتابتشان گذشته باشد. مثل نسخه های خطی قرآن کریم و یا نسخ خطی کتابهای معروف و مشهوری همچون شاهنامه فردوسی یا نسخ فراوان خطی از دیوانهای اشعار شاعرانی مثل سعدی و حافظ، جولوی و نظامی یا عطار و سنایی و خیام و پروین اعتصامی و دیگران و یا کتب و دست نویسهای مفاخری همچون بوعلی سینا و ابوریحان بیرونی و دیگرانی که در زمانه حیاتشان توسط خودشان و یا کاتبان نزدیک به آنها تهیه و تا به امروز سالم یا مندرس مانده اما مهم و موجود هستند.این گونه کتابها دارای ارزشهای مادی و معنوی هستند.

*از نظارت و ساماندهی مراکز عرضه فروش کتب دست دوم تا مشوقهای دولت و حمایت از آنان

بسیاری از کتابفروشان کتابهای قدیمی خود خریدار کتابهای کهنه و دست دوم بوده و کتابهای تاریخ مصرف گذشته درسی و کنکوری مردم را برداشته و به صورت موردی خریداری کرده یا کیلویی آنها را میخرند و یا با کتابهای جدیدشان معامله میکنند و به عبارتی طاق میزنند. در این زمینه هم باید دقت کرد که اجحافی به دو طرف معامله وارد نگردد و به قول ضرب المثل معروف نه نسیخ بسوزد و نه کباب در چنین داد و ستدی هردو طرف معامله رضایت خاطر داشته باشند.از میزان گردش مالی فروشندگان کتابهای کمک درسی و کتابهای چاپ قدیمی و دست دومی در طول یک سال آمار و اطلاعات دقیق و جزئی در دست نیست اما مشخص هست که گردش بالایی است.دولت وظیفه دارد بر کار و فعالیت آنها نظارت جدی داشته باشد و نسبت به سلامت فعالیت آنان دقت شود که برخی از فعالان خرید و فروش کتب عمومی دست دوم، کتب ممنوعه و زرد و فیک و کتب خدا انکاری را توزیع نکرده و عرضه نکنند. دولت  و بویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا هر ارگان فعال حوزه فرهنگ و ادب و هنر و نهاد کتابخانه های عمومی و اتحادیه کتابفروشیهای سراسر کشور و ادارات و اتاقهای مراکز اصناف باید  نسبت به ساماندهی عرضه کنندگان آثار مکتوب  نایاب و نفیس و دست دومیهایی که مورد استقبال عمومی است همت نمایند.باید حساب کتابفروشانی که کتابهای دست دوم ممنوعه و مضر مردم و جامعه و بویژه مضر به حال و روز جوانان و نوجوانانمان عرضه میکنند با فروشندگان آثار مکتوبی که با مجوز های قانونی و با یک حساب و کتاب اداری و دولتی به عرضه کتب دست دوم مورد نیاز مردم میپردازند از هم جدا باشد و در عوض دولت هم به کسانی که عمری در این زمینه کار کرده و خدمات رسانی مطلوب و بایسته به عموم مردم در حوزه نشر و ترویج علم و کتاب و کتابخوانی داشته اند تسهیلات و امتیازاتی ارائه دهد تا آنان با شوق و با دلگرمی به کارشان که خدمتی فرهنگی است بپردازند و این رویا شایستا را تداوم بخشند.

*لزوم تهیه و تنظیم مقررات قیمت گذاری بر نحوه عرضه کتب دست دوم

تعیین نظامنامه و قوانینی مدون برای قیمت گذاری بر انواع کتابهای دست دوم و پرهیز دادن خریداران عمده کتابهای دست دومی از خرید فله ای و کارتنی کتاب و الزام آنان به خرید کتاب به صورت جلدی یا دوره ای از فروشندگان و صاحبان کتابهای دست دوم و ممانعت اینان از خرید و فروش و به امانت دادن کتب ضاله و منحرفه و ممنوعه از یک سو به همراه جدا سازی و تفکیک کردن کتب دست دوم از جهت موضوعی و اهمیت و ارزش مالی و محتوایی انواع و اقسام کتابهای کهنه و تفاوت قائل شدن بین کتب کمک درسی و کنکوری با کتب عمومی و غیر درسی چند راهکار ساده نظارتی است که حاکمیتها و متولیان امور کتاب و کتابفروشیها باید فعالان عرضه کتب دست دوم و کهنه را به آنها و رعایت هریک از دستورالعملهای صادره رهنمون باشند و آنان را به حال خود رها نکنند و حامی و هدایتگرشان باشند تا بازار کتاب و کتابخوانی بیش از این از رونق نیفتد و کتابفروشان و عرضه کنندگان ثابت و سیار کتابهای دست دوم از وضع نامناسب موجود کتاب و خرید و فروش پردرد سر آن بیش از این ناراضی نباشند.

*سخن پایانی:

با توجه به کمبود و گرانی کاغذ و اقلام چاپی که به دنبال آن گرانی کتاب و کاهش تیراژ کتابهای مختلف را مشاهده گریم و مردم به ناچار به خرید کتابهای دست دوم روی اورده اند لازم است تا نظارت بهتر و بیشتری در این زمینه صورت گیرد و اتحادیه یا انجمنی که به انجام امور و فعالیت کتابفروشیهایی که به کار تهیه و توزیع کتب دست دوم میپردازند تشکیل و طی جلسات ماهانه مشکلات و کاستیهای حوزه کار و فعالیت خود را بیان کرده و در اختیار مسئولان بگذارند.ضمنا اگر مراکز عمده تهیه کتب دست دوم درسی و عیر درسی لا اقل در کلانشهرها ایجاد یا از سوی شهرداریها و شورای فرهنگ عمومی استانها حمایت و فعال گردند قطعا هم در نحوه قیمت گذاری کتاب دست دوم و هم بر نحوه فروش و خرید اینگونه کتابها نظارت بهتر و بیشتری میگردد .خرید و فروش کتاب دست دوم یا کتاب کهنه و دست به دست گشته مورد نیاز مردم گاهی ضرورت فرهنگی جامعه است و گاه باید در جامعه ای که فقر کتاب و کتابخوانی و به هر دلیلی هزینه نکردنهای مردم برای کتابخوانی خود و فرزندانشان از در و دیوار آن جامعه نمایان است را باید مدیریت کرده و توسعه داد.بازی عشق و عقل در زمین دوستداران کتابهای دست دوم قانون و مقررات خاص خود را دارد که اول بازیگران و قانونمداران این عرصه های خطیر وادی علم و فرهنگ و دانایی خود ما هستیم.