مدیر حفاظت و بهره برداری منابع آب منطقه ای فارس ‏در گفت و گو با فارس آگاه : اگر تخت جمشید اهمیت دارد وزارتخانه میراث باید برای تملک زمین های حریم آن هزینه کند ، به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه  ، سال ۹۷ بود که مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور هشدار فرونشست ۱۰ سانتی متری دشت مرودشت را داد و اکنون بعد ازگذشت ۵ سال خبر از ایجاد شکاف‌های بسیارعظیمی در سطح زمین دشت مرودشت به پهنای نیم متر تا ۷۰ سانتی متر می رسد پدیده ای که تا ۳۰۰ متری تخت جمشید نیز پیشرفته و به عنوان یک تهدید این بنای جهانی را در معرض خطر قرار داده است.این در حالی است که حتی افزایش چند میلی متری فرونشست سالیانه نیز جزو موارد بحرانی و خطرآفرین برای منابع آبی و محیط زیست به شمار می رود.

برای آنکه بدانیم این فرونشست ها تا چه حد بناهای جهانی تخت جمشید و پاسارگاد را تهدید می کند با مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشوردر برداشت آب از در دشت مرودشت به آبخوان های عمیق تر رسیده است  ، مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشوردر گفت و گو با «فارس اگاه » گفت: دشت مردودشت یکی از دشت هایی است که بیشترین ضخامت آبرفت را در استان فارس دارد و جزو دشتهایی است که ضخامت آبرفت آن بالای ۴۰۰ تا ۴۵۰ متر است هنوز آبهای برداشتی از آبخوان های موجود در آبرفت ها است در نتیجه هرچه بیشتر آن برداشت کنند دشت آبرفتی نشست بیشتری می کند. چون آبخوان ها دراین دشت در آبرفت هاقرار دارند و برداشت آب نیز بدون توقف در حال انجام است و ورودی آب کم است از این رو به صورت سالانه این دشت درحال نشست است.

• خود بنای تخت جمشید روی سنگ کوه قرار دارد و در امان است اما جنگل های پیرامون آن که در دشت واقع شده اند تحت تاثیر فرونشست قرار خواهد گرفت. در نقش رستم نیز همینگونه است سازهایی باستانی که ‏روی دشت هستند از فرونشست متاثر خواهند شد اما نقش برجسته هایی روی کوه فعلا در معرض خطر نیستند

دکتر طهمورث یوسفی درادامه با اشاره به اینکه با توجه به کم بودن بارش ها کشاورزان با حفر چاه های بسیار عمیق به برداشت آب از آبخوان های عمیق تر دست زده اند افزود: اکنون برداشت ها آب در این دشت از آبخوان های دوم و سوم صورت می گیرد و نزولات آسمانی نیز گاه تا صد سال دیگر به این آبخوان ها نمی رسند چرا که آب زمانی کافی لازم دارد تا خود را از آبخوان اول به آبخوان های عمیق تر برساند و جز آبخوان های سطح بعضی آبخوان های عمیق در صورت برداشت آب از آنها حتی ۵۰۰ سال دیگر پر آب نخواهند شد.  اکنون چنان میزان برداشت آب در دشت مردودشت زیاد شده که اگر هزار میلیمتر هم سالانه باران ببارد غیر ممکن است جبران این میزان برداشت را کند. دکتر یوسفی با اشاره به اینکه نیاز به سازمانی مستقل برای نجات دشت های در معرض خطر وجود دارد اظهار داشت:  ‏‏مدیریت منابع آبی فرایندی چند متولی است و همین انجام کار منسجم را دشوار می کند.مدیریت چاه های آب با یک اداره است ‏‏، مدیریت الگوی کشت بر عهده اداره دیگری است مدیریت آبخوان داری با یک مجموعه است و… برای نجات آبخوان ها و ‏‏دشت ها بحرانی جز آنکه یک مدیریت واحد عملکرد این مجموعه ها و مدیریت منابع را با هم هماهنگ کند هیچ راهی وجود ‏‏ندارد. به دلیل تولید محصول  مهم گندم در مرودشت،‏تغییر الگوی کشت نیز هنوز به دشت مرودشت نرسیده است از سوی دیگر ارائه الگوی جدید کشت به کشاورزان بسیار دشوار و مستلزم هزینه و فرهنگسازی است. مردم نیز باید کمک کند چرا که آنها نیز جزو مدیریت یکپارچه منابع هستند و درواقع نقش مردم بسیار مهم تر از دیگر ارگان هاست. مردم هم می توانند باعث ایجاد نشست شوند و هم موجب ترمیم آب خوان ها و جلوگیری از نشست شوند. فرهنگسازی مراقبت از منابع یکی از راه حل های اصلی برای جلوگیری از نشست دشت هاست اکنون با فرهنگسازی صورت گرفته مردم درخت را چون یک موجود زنده می بینند اگر فرهنگسازی صورت بگیرد مراقبت از منابع آبی نیز به همین صورت انجام خواهد شد.

* عددهای درشت فرونشست دشت مرودشت نقطه ای است و میانگین فرونشست ۱۷ سانتی متر است

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور عنوان کرد:  در زمینه فرونشت عددهایی داده می شود که برخی خیلی درشت است اما این ارقام درشت فقط در یک منطقه کوچک رخ داده است که به صورت نقطه ای در دشت مرودشت فرونشست ۷۰ سانتی شکل گرفته اما دادن آمار فرونشست یک حداقل و یک حداکثر دارد که باید میانگین آن را برای تعیین فرونشست دشت درنظر بگیریم تا خطا کمتر باشد. میانگین نشست در دشت مرودشت ۷ تا ۱۷ سانتی متر است و هر سال نیز این عدد اندکی تفاوت خواهد داشت و بر اساس پایش سالانه این رقم تعیین میشود. چیزی که در دشت مرودشت مهم است این است که این دشت یکباره فرو نمی نشیند بلکه فرونشست گاه از یک قسمت دشت به قسمتی دیگر مهاجرت میکند.

وی در پاسخ به این سوال که بنای تخت جمشید و نقش رستم چقدر در معرض خطرفرونشست هستند گفت: خود بنای تخت جمشید روی سنگ کوه قرار دارد و در امان است اما جنگل های پیرامون آن که حریم تخت جمشید به حساب ‏‏می ‏آید و در دشت واقع شده اند تحت تاثیر فرونشست قرار خواهد گرفت. در نقش رستم نیز همینگونه است سازهایی باستانی ‏‏که ‏روی دشت هستند از فرونشست متاثر خواهند شد اما تا کنون هیچ علائمی رویت نشده است که فرو نشست کوه را هم تحت ‏‏‏تاثیر قرار داده باشد از این رو آن نقش برجسته های روی کوه فعلا در معرض خطر نیستند.‏ دکتر یوسفی خاطرنشان کرد: سازمان زمین شناسی کشور نسبت به این فرو نشست ها بی تفاوت نبوده است و دانشگاه شیراز با قراردادی که با سازمان زمین شناسی کشور بسته از سه سال گذشته به پایش دشت مردوشت به صورت ‏مداوم می پردازد . ما نتیجه مطالعاتی که با هزینه سازمان زمین شناسی کشور صورت می گیرد نیز در اختیار استانداری گذشته ایم و خود شخص استاندار پیگیر مسئله فرونشست است و سازمان آب منطقه ای نیز کارگروه «سازگاری با کم آبی» را تشکیل داده است و جلسات در آن به طور پیوسته برگزار می شود و برنامه های عملی را به مدیریت رئیس سازمان آب منطقه یا که خود دبیر کارگروه است نیز دنبال می شود.

* نیرو انتظامی برای پر کردن چاه های غیر مجاز دشت مرودشت همکاری نمی کند

مدیر حفاظت و بهره بردای منابع آب منطقه ای فارس در گفت و گو با «شهر مردم» در خصوص کارهای صورت گرفته برای جلوگیری از فرونشست خصوصا در دشت مهمی چون دشت مرودشت که آثار مهم باستانی ایران در آن قرار دارد گفت: سازمان منطقه ای فارس بر اساس مصوبات شورای حفاظت آب استان مصمم است به پر کردن چاه های غیر مجاز نصب کنتور ‏بر چاه های مجاز  در دشت مرودشت است و این کار را نیز عملیاتی کرده است. درواقع با توجه با اهمیت حفظ منابع آبی از سال ۹۳ برای احیای آبخوان ها طرح احیا و تعادل بخشی به منابع آبی ابلاغ شده است. این طرح ۱۵ پروژه دارد که از مهم ترین پروژه های اجرایی آن عبارتند از:  پر کردن چاه های غیر مجاز، نصب کنتور بر چاه های مجاز و حضور گروه های گشت های بازرسی در منطقه به صورت شبانه روزی و پروژه اصلاح و تعدیل که به منظور کاهش تعداد پروانه های کشاورزی است و این چهار پروژه در دستور کار ما برای اقدام عملی برای احیای آبخوان های کل استان قرار دارد.

علی اکبر بازیار با اشاره به اینکه دشت مرودشت از اهمیت بسیار زیادی برای ما برخوردار است افزود: جز میزبانی این دشت از آثار درجه یک باستانی کشور، از نظر معیشت کشاورزان، کانالهای آبیاری و زه کشی ما که پایاب سد درودزن است نیز در این دشت واقع شده و پدیده فرونشست به آن ضرر بسیاری می زدند از این رو ما در مرحله اول برای حفظ مهم ترین ثروت این دشت که آثار باستانی است تمامی حریم های آثار باستانی را از میراث فرهنگی گرفته ایم و در این حریم ها حدودا ۳۵۰ حلقه چاه مجاز وجود دارد که ما به مالکان این تعداد چاه اخطار داده ایم و در سامانه نیزاین چاه ها  را قفل کرده ایم تا مالکان حتما برای خرید کنتور چاه اقدام کنند و تعدادزیادی نیز برای خرید کنتور اقدام کرده اند. بستن چاه های غیر مجاز را نیز در این حریم ها در اولویت گذاشته ایم . اما موضوع این است که با توجه به برداشت های بی رویه صورت گرفته از آبخوان های دشت مرودشت بستن چاه ها به صورت موقت نمی تواند موثر باشد ما پیشنهادی به اداره کل میراث فرهنگی دادیم تا اقدام به خرید چاه های و زمین های حریم آثار باستانی کنند و این زمین ها را تحت عنوان نکاشت درتملک بگیرند تا حداقل در اطراف تخت جمشید و نقش رستم حریم امن ایجاد شود و زمین ها جزو نکاشت به شمار روند.

*میراث فرهنگی برای تملک حلقه چاه های حریم تخت جمشید اقدام به جذب بودجه ملی کند

بازیار درادامه خاطرنشان کرد: میدانیم که اداره کل میراث فارس بودجه زیادی برای تملک زمین و چاه ها ندارد اما اگر تخت جمشید اهمیت دارد و در کره زمین یگانه است و میراث جهانی است باید وزارتخانه میراث فرهنگی برای نگهداری آن هزینه کنند و این بودجه ملی باید با رایزنی های میراث استان در تملک زمین ها و چاه هیا مجاز حریم این سایت جهانی هزینه شود. کافی است با همکاری مرکز زمین شناسی شیراز از میان ۳۵۰ حلقه چاه مجاز ۳۰ تا ۴۰ حلقه و زمین اطراف آن که روی این اثر باستانی اثر گذاری دارند را خریداری کرده و این تملک برداشت آب از این چاه ها را متوقف کرده و امکان آسیب در آینده به این بنای مهم جهانی را کم خواهد کرد. پیشنهاد دیگر نیز اگر میراث استان قادر به جذب بودجه ملی برای تملک زمین نیست میتواند با  هزینه کمتری به خرید کنتور و نصب آن برای این۴۰ حلقه چاه که مستقیما بر سایت تخت جمشید اثر گذارند، اقدام کند. مانیز بعد از نصب کنتورها از کشاورزان به صورت اقساطی هزینه کنتور را می گیریم و به میراث استان باز میگردانیم.

وی در ادامه گفت: ما در حال انجام وظیفه ذاتی خود برای حفظ منابع آبی هستیم اما یک دست به تنهایی صدا ندارد و اگر ما بخواهیم چاه غیر مجاز را پر کنیم باید مقام قضایی و انتظامی نیز با ما همراهی کنند تا امنیت ما تامین شود در حالیکه با وجود تاکید استاندار به اولویت قرار دادن فرونشست و این دستور مستقیم استاندار که ۱۵ درصد چاه های غیر مجاز دشت مرودشت امسال باید به ریاست فرماندار پر شود، مقام های انتظامی هر بار به دلیل یک گرفتاری یا آماده شدن برای مناسبت ها از دادن نیرو برای بستن چاه های غیر مجاز سرباز می زند و کار را به بعد می اندازند و این فاکتورهای برون سازمانی کار پر کردن چاه های غیر مجاز را دشوار و طولانی می کند. پر کردن چاه های نیازمند همکاری همه جانبه مسئولین استانی است تا اجرای مصوبات قانونی با مشکل روبرو نشود.

*هرحلقه چاه غیر مجازی که پر می کنیم کشاورزان شبانه چاه دیگر حفر می کنند

بازیار در پایان راهکار دیگر را برای نجات سایت های جهانی دشت مرودشت را تعیین معیشت جایگزین برای کشاورزان حریم آثار باستانی این خواند و گفت: نمی توان به کشاورز گفت در زمین آبا و اجدایت نکار و بنشین در خانه، بلکه باید وزارت جهاد کشاورزی با همکاری وزارت میراث فرهنگی بودجه های ملی تامین کند و این  زمین ها نکاشت اعلام کند . پس از ان میتوان چاه های مجاز و غیر مجاز را پر کرد والا ما چاه های غیر مجاز این دشت را پر می کنیم و بعد دوباره شبانه یا چاه را خالی می کنند و یا چاه دیگر حفر می کنند چون کشاورز نیاز به آب دارد این کار نیاز به همکاری همه جانبه و بودجه ملی دارد.