حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان: از شعار تا عمل!به گزارش سید محی‌الدین حسینی ارسنجانی خبرنگار فارس اگاه، در کشور ما، حمایت از حقوق مصرف‌کننده بیشتر در حد حرف و شعار باقی مانده است. وقتی پای گارانتی به میان می‌آید، بهانه‌هایی وجود دارد که فلان قطعه شامل نمی‌شود. بیمه‌ها نیز بهانه‌هایی برای عدم پرداخت خسارت دارند و کسبه مدعی‌اند جنسی که فروخته شده، پس گرفته نمی‌شود. گران‌فروشی‌ها هم نظارت درستی ندارند. با این اوصاف و مصادیق متعدد نقض حقوق مصرف‌کننده، واقعاً حقوق مصرف‌کننده یعنی چه؟ در واقع، حقوق مصرف‌کننده مجموعه‌ای از اختیارات و امتیازاتی است که مصرف‌کننده در قبال خرید کالا یا خدمات از فروشنده دریافت می‌کند تا در صورت بروز اشکال، معلوم شدن عیب و نقص، احراز ضرر و زیان، عدم کارآیی و اثربخشی، یا ایراد خسارت، برای جبران ضرر خود از آن استفاده کند. متأسفانه، در کشور ما اغلب این نام‌گذاری و شعار حمایت از حقوق مصرف‌کننده در حد حرف و یکی دو گزارش رسانه‌ای متوقف می‌شود و دیگر هیچ!

هرچند اختصاص یک روز از سال به حقوق مصرف‌کننده و پیش‌بینی مرجعی برای جبران خسارت‌های مصرف‌کنندگان و مبارزه با متخلفان، نشان‌دهنده رویکرد مسئولان به اهمیت موضوع و تبدیل آن از عرصه شعار به عمل است، اما باید این مهم جدی‌تر گرفته شود و راه بر متخلفان ضرر واردکننده به مصرف‌کنندگان بسته شود. مصرف‌کننده حقوقی دارد، از جمله حق برخورداری از اطلاعات کامل کالای انتخاب‌شده برای خرید، حق انتخاب، حق برخورداری از ایمنی و حق برخورداری از حمایت‌های دولتی. این حق در تمام ملل و دولت‌های مترقی دنیا حقی مسلم و محرز است و به اجرا درآمده، اما در کشورهای جهان سومی حقوق مصرف‌کننده بیشتر پایمال و نادیده گرفته می‌شود.

اسلام قانونی تحت عنوان ممنوعیت غش در معامله دارد و پیامبر اسلام (ص) عملاً حقوقی را برای حمایت از مصرف‌کننده وضع فرموده‌اند که ای کاش همین دستور شرع مقدس هم عمل می‌شد که نمی‌شود. برای عمل به شعار حمایت از مصرف‌کننده، همانند دیگر مسائل اقتصادی باید روندی اصولی و سازوکاری متناسب با اهداف تعیین‌شده در نظر گرفته شود تا به این صورت اولاً نقش هدایتگر و متقابل مصرف‌کننده و تولیدکننده تعریف شود و ثانیاً از سیاست‌های غیراصولی که نه‌تنها وضع مصرف‌کنندگان را بهبود نداده، بلکه به شیوه‌های مختلف از جمله تولید کالاهای بی‌کیفیت و نامرغوب، ایجاد الگوی مصرف غلط، افزایش آلودگی، ایجاد بی‌اعتمادی به بازار داخلی و… مصرف‌کننده را در شرایطی بس ناگوارتر از سابق رها کرده، جلوگیری شود.

فهم دقیق حقوق مصرف‌کننده مستلزم این است که ابتدا باید از کالا و مصرف‌کننده تعریفی درست و نزدیک به واقع داشته باشیم و در کنار آن، ضمن شناسایی دقیق و صریح حقوق مصرف‌کننده، راهکارهای اصولی در جهت تحقق آن در پیش گرفته شود. همچنین ضرورت، حساسیت و اولویت حقوق مصرف‌کنندگان باید مورد ارزیابی قرار گیرد و برای آن وزن و معیار مشخصی در مقایسه با سایر سیاست‌های کلی تعریف شود. در زنجیره تولید، تمامی تولیدکنندگان به نوعی مصرف‌کننده هستند و حمایتی که از مصرف‌کننده انجام می‌شود، حمایت از تولیدکننده است.

یکی از حقوق مصرف‌کننده، حق به دست آوردن کالا و خدمات سالم و مرغوب و حق ایمنی است. عرضه‌کنندگان کالا بر این اساس موظف‌اند برای تولید کالا، از مواد اولیه مرغوب استفاده کنند و کالاهایشان استاندارد باشند. حق برخورداری از اطلاعات کامل کالای خریداری‌شده نیز از دیگر حقوق مصرف‌کننده است. عرضه‌کنندگان کالا و خدمات مکلف‌اند همه اطلاعاتِ چگونگی استفاده از کالا را در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند. اطلاعات کامل شامل قیمت کالا، نام، نشانی و شماره تلفن و علامت تجاری تولیدکننده یا واردکننده، وزن، درجه و کیفیت، محل تولید، تاریخ تولید، تاریخ انقضا، ترکیب ساخت، مواد اولیه و اجزای تشکیل‌دهنده، نوع رنگ، دستورالعمل‌های ضروری، خطرهای جانی و مشخصات فنی و استانداردها است. از حقوق دیگر مصرف‌کنندگان، حق ایجاد تشکیلات مستقل و برخورداری این تشکیلات از حمایت دولت است. مصرف‌کنندگان می‌توانند با ایجاد تشکل‌های غیردولتی و آنچه امروز با عنوان تشکل‌های مدنی یا NGO مطرح است، با تشکیل اتحادیه‌ها، جمعیت‌ها و انجمن‌ها، حقوق خود را پیگیری کنند. امید که روزی برسد مردم ما هم بی‌دغدغه و بی‌مسئله بتوانند اجناس خود را خریداری و خدمات واقعی پس از فروش را دریافت کنند. زمانی حمایت از حقوق مصرف‌کننده در کشورمان به واقعیت نزدیک خواهد شد که حقوق فردی و اجتماعی مردم کشورمان در همه ابعاد و اشکال آن رعایت شده و حفظ گردد.