استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، در گفت‌وگو با فارس اگاه:خواجو ناشناخته نیست اما کیفیت شعرش با حافظ و سعدی برابری نمی‌کند!به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه، جهان ادبیات کلاسیک ایران، آسمان پرستاره‌ای دارد که برخی ستارگان آن چنان پر فروغند که چشم‌ها را به خود خیره می‌کنند واشعارشان با ذهن و فکر پارسی‌زبانان طوری تنیده شده است که جای خالی برای شاعران کم‌فروغ‌تر باقی نمی‌گذارند. خواجوی کرمانی از آن ستارگانی است که در عرصه ادبیات فارسی درخشش‌اش به چشم پارسی‌زبانان آنگونه که سزاوار شاعری پر کار چون اوست نیامده است. شاید اگر ما فارسی‌زبانان در شعر و ادب اینطور غرق نعمت نبودیم بیشتر می‌توانستیم قدردان بزرگی چون خواجوی کرمانی باشیم… .

کمال‌الدین ابوالعطا محمود مرشدی کرمانی، هم او که ما در شیراز با عنوان مشهور «خواجوی کرمانی» می‌شناسیم اش شاعر قرن هشتم هجری، یکی از بزرگ‌ترین شاعران عصر خود و از شخصیت‌های تأثیرگذار ادب پارسی است. او را به‌عنوان حلقه رابط میان سعدی و حافظ می‌شناسند. با وجود جایگاه ارزشمند خواجو در تاریخ شعر فارسی، ابعاد شخصیتی و آثار وی همچنان ناشناخته مانده است و کمتر از آنچه شایسته‌اش است به او توجه شده است. طبق نظر محققان با وجود تأثیرات گسترده خواجو بر شعر فارسی، او در سایه شاعران مشهوری چون سعدی و حافظ قرار گرفته است. حافظ، شاعر بزرگ قرن هشتم، در جوانی از خواجوی کرمانی تأثیرات بسیاری گرفته و در نزدیک به صد غزل به استقبال او رفته است. محققان معتقدند که نقش و ارزش او در ادبیات پارسی به درستی تبیین نشده است و باید با نقد و تحلیل آثار غنی وی، زمینه شناخت بیشترش فراهم شود. به همین منظور، روز ۱۷ دی‌ماه به نام خواجوی کرمانی در تقویم رسمی ایران ثبت شده است. همچنین در سال ۱۳۷۰ کنگره جهانی بزرگداشت وی برگزار شد و هر سال مراسم بزرگداشتی در کرمان برای این شاعر برپا می‌شود.

خواجوی کرمانی به دلیل خلاقیت‌هایش در استفاده از مضامین عرفانی و عاشقانه، بهره‌گیری از دانش‌های روز، و توانایی در سرودن قالب‌های شعری متنوع، جایگاه ویژه‌ای در نظم پارسی دارد. او از گنجینه‌های ارزشمند ادب فارسی به شمار می‌رود که شایسته توجه بیشتری از سوی جامعه ادبی است.

*** شهرت شاعران اتفاقی نیست  !

دکتر محمد حسین کرمی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، در گفت‌وگو با فارس اگاه درباره علل ناشناخته ماندن خواجوی کرمانی اظهار کرد: اولا این‌گونه نیست که خواجو ناشناخته مانده است، خواجو نیز مانند بسیاری از شاعران دیگر به اندازه‌ مرتبه و توان شاعری خود معروف و مورد توجه است، اما اینکه چرا در حد سعدی و حافظ معروف و مورد توجه نیست دلیلش این است که شعر خواجو در مرتبه سعدی و حافظ نیست. ایجاد اقبال عمومی برای هنرمندان و شاعران اتفاقی نیست. هر شاعری ممکن است در دوره خود نتواند توجه زیادی به آثارش جلب کند یا برعکس در زمان حیاتش بسیار معروف شود و بی‌نظیر شمرده شود، اما با گذشت زمان هر کسی در جایگاه حقیقی خود قرار می‌گیرد. در صورتی که مضامین عمیق و تصاویر شاعرانه و زیبا و مطالب مورد انتظار و توجه خوانندگان را آفریده باشد، بالاخره آثارش توسط ادبا و شعر دوستان شناخته خواهد شد و از پرده مهجوریت بیرون خواهد آمد. بنابراین، اگر خواجوی کرمانی تا عصر حاضر که تحقیق و تفحص در حوزه‌های مختلف ادبیات به‌صورت تخصصی و ریزبینانه انجام می‌شود، هنوز مورد توجه قرار نگرفته است، نشان‌دهنده این است که شعر او به اندازه سعدی و حافظ برجسته نیست و نتوانسته با اشعار آنها رقابت و برابری کند.

این استاد ادبیات غنایی در پاسخ به این سوال که آیا درگذشت خواجو در دوره اوج شهرت حافظ و سعدی باعث بی‌توجهی به او شده است، گفت: هر چند برخی ممکن است این را عاملی برای کم‌فروغی خواجو بدانند، اما من با این نظر مخالفم. وقتی آثار این سه شاعر را بررسی کنیم، در آثار حافظ و سعدی با اشعار متوسط و بی‌اهمیت بندرت مواجه می‌شویم و اکثر اشعار این دو شاعر زیبا و دلنشین است، در حالی که در آثار خواجو تعداد شعرهای کم‌اهمیت و متوسط به نسبت زیاد است.

کرمی افزود: خواجو در جایگاه اصلی خود قرار دارد و میزان توجه به او وابسته به کیفیت آثارش است. وجود دو شاعر بزرگ، حافظ و سعدی، مانع از این نیست که خواجو خود را نشان بدهد، بلکه در غربال ادبیات فارسی شاعران بزرگ‌تر از جمله مولانا و فردوسی و سعدی و حافظ بزرگ‌تر بودن خود را نشان داده و بیش از دیگران نامدار شده و نامدار مانده‌اند.

او با اشاره به اینکه حافظ تأثیر بسیار زیادی از خواجو و سعدی و بسیاری از شاعران دیگر گرفته است، گفت: با این حال این تأثیر به گونه‌ای بوده که توانسته مضامین بلندی با ظرافت ادبی متفاوتی خلق کند، او چون زنبور عسل که بر گل‌های بسیار می‌نشیند و شیره گل‌ها را برمی‌چیند و نتیجه آن عسلی است که گرچه طعم و بوی همه آن گرد گل‌ها در آن است اما تفاوت ماهوی بسیار زیادی با آنها دارد و از همه آنها برتر است.

کرمی در خصوص ویژگی‌های شعر خواجو گفت: غزل یکی از انواع شعری است که خواجو در آن به نوآوری‌های زیادی به‌ویژه در اوزان غزل‌ها دست زده و توانسته است در اوزانی غزل بسراید که جز او هیچ شاعر هم‌دوره‌اش در این اوزان غزل نسروده بودند. به طوری که برای آموزش این اوزان به دانشجویان، تنها می‌توان به اشعار خواجو ارجاع داد.

گفتنی است خواجو کرمانی در سال ۶۸۹ هجری قمری در شهر کرمان متولد شد و در سال ۷۵۰ هجری قمری در شیراز آمد و باقی عمر را در آنجا تنگه الله‌اکبر، ساده و زاهدانه گذراند و در همانجا درگذشت و به خاک سپرده شد.خواجوی کرمانی شاعر پرآوازه‌ای بود که بیش از ۴۰ هزار بیت شعر سروده است و آثار معروف او شامل دیوان اشعار، مثنوی‌های «گل و نوروز»، «همای و همایون»، «کمال‌نامه» و «گوهرنامه» است. او در اشعارش مضامین عرفانی، عاشقانه، اخلاقی و دینی را با مهارتی خاص به تصویر کشیده و به دانش‌های زمان خود، از جمله نجوم و موسیقی، تسلط کامل داشت که در اشعارش نمود یافته‌اند. خواجو علاوه بر منظومه‌سرایی، در قالب‌های خمسه و مثنوی نیز درخشان ظاهر شده است.