فرخنده آشوری-فارس آگاه
چند وقتی یک بار، مردم اخباری را مبنی بر درگیری بین محیط بانان و شکارچیان غیرمجاز در رسانه ها و فضای مجازی می شنوند، درگیری هایی که گاهی منجر به مصدومیت و حتی کشته شدن محیط بانان می شود، افرادی که با کمترین حقوق و مزایا و در بدترین شرایط محیطی، در حال جهاد هستند و از محیط زیست دفاع می کنند اما کسی تلاش های آنها را نمی بیند و حتی در مواردی، آنها درگیر مشکلاتی می شوند که حمایت قانونی ندارند، احتمالا تاکنون در رسانه ها خوانده یا دیده باشید که یک شکارچی در درگیری با محیط بانان کشته و یا مصدوم شده و با وجود مجرم بودن شکارچی، محیط بان احکام سنگین و حتی حکم قصاص گرفته، در حالی که در حال انجام وظیفه بوده است، فعالان محیط زیست، چند دهه است که در حال تلاش هستند تا بتوانند قوانین را در راستای حمایت از محیط بانان، اصلاح کنند و تاکنون نیز تغییرات مثبتی در این زمینه، انجام شده است. در این گزارش سعی کردیم این موارد را بررسی کنیم.

*صدور اولین حکم جانبازی برای محیط بانان
لطف ا… دهقانی، محیط بانی است که از سال ۸۷ کار خود را در محیط زیست آغاز کرده و در سال ۹۳ در یک درگیری، توسط شکارچیان مورد هدف گلوله قرار گرفته است، او در گفتگو با ما، گذری می زند به شرایط کاری محیط بانی در گذشته و می گوید: آن سالها، شرایط کار سخت تر بود و در آن شرایط سخت و امکانات کم، باید ۱۰ روز سرکار بودی و ۵ روز استراحت. کار مداوم بدون استراحت، انرژی را کمتر می کرد و در نتیجه کارآمدی را هم کاهش می داد، اما امروز شرایط کاری به صورت ۲۴ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت شده است.
دهقانی که در پست های مختلفی کار کرده است، می افزاید: در درگیری های زیادی در این سالها بودم، اما برخی از آسیب ها گاهی اصلا پیگیری نمی شود، مانند زمین خوردن و آسیب دیدن، تصادفات و غیره، دیگر مشکلات مانند بالا رفتن از کوه، جیره غذای و غیره بماند.
او در مورد مصدوم شدندش در یک درگیری، می گوید که سال ۹۳ در درگیری، شکارچیان با اسلحه ژ۳ به زانویم، شلیک کردند و راهی بیمارستان شدم، یک شرایط پیش بینی نشده که احتمالا کسی برای آن، از پیش آماده نیست، اما چون متخلف مشخص بود، سازمان از لحاظ مالی هیچ کمکی نکرد و فقط یک میلیون مساعده توانستم دریافت کنم، شرایط بسیار سختی بود، البته همکاران به من لطف داشتند و تیم حقوقی سازمان نیز همه جانبه همکاری کرد، ولی خب به دلیل مشخص بودن مجرم و ملزم بودن او به پرداخت خسارت، سازمان هیچ هزینه ای را کمک نکرد و تامین هزینه های درمان، فشار زیادی را به من و خانواده ام وارد کرد.

*بیمه عمر سازمان محیط زیست مصدومیت به دلیل شلیک گلوله را پوشش نمی داد
این محیط بان، تصریح می کند: بیشتر شکارچیان، به دلیل فقر به شکار روی می آورند و عموما توان پرداخت خسارت را ندارند و محیط بان، چاره ای جز پرداخت هزینه های درمان خود را ندارد، یا در شرایط دیگری، باید خودت هزینه کنی که بعد بیمه پرداخت کند یا فاکتور ببری که سازمان در پرداخت هزینه ها کمک کند، من آن زمان، بیمه عمر داشتم، بیمه ای که سازمان به ما داده بود اما در یک تبصره، عنوان شده بود، مصدومیت بر اثر اصابت گلوله را شامل نمی شود، یکی از اصلی ترین خطراتی که یک محیط بان را تهدید می کند، شلیک گلوله است، این چه بیمه ای است؟ متاسفانه آن بیمه عمر به درد من نخورد.
دهقانی، با تلاش و پیگیری های فراوان و سالها دوندگی توانسته است، جانبازی دریافت کند و در این زمینه، توضیح می دهد: اولین نفری بودم که در این شرایط، برای دریافت جانبازی تلاش می کردم و کاری سخت و زمان بر، بود اما بالاخره توانستم موفق شوم و در این راه، تیم حقوقی سازمان، بسیار زحمت کشید و همکاری کرد.

*با پیگیری های انجام شده پرونده محیط بانان در دادگاه نظامی بررسی می شود
او در مورد قانون بکارگیری سلاح، می گوید: تغییراتی در این زمینه انجام شده، اما هنوز جای کار دارد، پیش از این، پرونده های درگیری با شکارچیان در دادگاه عمومی بررسی می شد و با محیط بانی که از سلاحش استفاده کرده بود، مانند یک فرد عادی برخورد می شد، محیط بان که سلاح شخصی ندارد، آن سلاح، توسط دولت در اختیار او برای دفاع از محیط زیست، قرار گرفته و باید با او مانند یک نظامی، برخورد شود، خوشبختانه الان پرونده ها در دادگاه نظامی مورد بررسی قرار می گیرد و این یک تغییر امیدبخش است.
این محیط بان، یکی از دغدغه های حوزه محیط زیست به ویژه محیط بانان را استخدام آنها می داند و می گوید: خوشبختانه در استان فارس، شاهد مدرسه محیط بانی هستیم، اما باید این را در نظر گرفت که شغل آنها پیش بینی شود، چرا که آنها فقط همین مهارت را می آموزند و نباید مانند سایر افراد متقاضی عادی، در یک آزمون یکسان شرکت کنند، بهتر است از الان به فکر تعیین تکلیف افرادی باشند که در این رشته، تحصیل می کنند و برای آنها برنامه ریزی داشته باشند.

* ۲۴ محیط بان استان فارسی در حین خدمت جان خود را از دست دادند
نبی اله مرادی، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی استان فارس نیز در گفتگو با ما، از فعالیت ۲۵۰ محیط بان در استان فارس، صحبت می کند و می گوید: تاکنون، ۲۴ نفر در حین عملیات‌های محیط زیستی، جان خود را از دست دادند که شهادت ۸ نفر از آنها، احراز شده است و ۱۶ نفر نیز جان باخته داشتیم که جانبازی ۳ نفر از آنها، احراز شده است و حدود ۱۲ نفر آسیب دیده جسمی داشتیم که در حین انجام کار، نظیر پرتاب از کوه، تصادف، زمین خوردگی و غیره مصدوم شدند و ۳ مورد نیز دچار خسارت مالی شدند، به طور مثال وسیله نقلیه شخصی آنها حین گشت، آسیب دیده است.
او با بیان اینکه اگر قانون بکارگیری سلاح توسط محیط بانان، به درستی اجرا شده باشد، در صورت بروز حادثه یا درگیری، سازمان خسارت و دیه را پرداخت می کند، ادامه می دهد: اینکه بیمه ها، تبصره ای مبنی بر عدم پرداخت خسارت در صورت آسیب دیدگی به علت گلوله دارند، به خاطر این است که در اینجور موارد، باید متخلف خسارت را پرداخت کند و عموما متخلف، مشخص است، به هرحال، شرکت بیمه به دنبال سود است و بیمه، یک صنعت محسوب می شود، بنابراین گاهی در پرداخت بیمه شرایط سختی به وجود می آید.
او این مطلب را که در حوزه محیط زیست با استانداردهای جهانی، فاصله داریم و رسیدن به آن استانداردها را مشروط به شروطی می داند و می افزاید: استانداردها، به عوامل مختلفی مانند ایستگاه ها، شرایط محیطی و جوی، فرهنگ‌ها و غیره بستگی دارد، ما باید از ۱۰ درصد عرصه طبیعی استان فارس که شامل بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار می شود، محافظت کنیم که این جدای از مناطق شکار ممنوع است، نیروهای ما، قابل قیاس با این گستردگی کار نیست، محل کار محیط بان، مکان های بکر و به دور از امکانات و بدون هیچ زیرساختی است، آنها مجبور هستند کار خود را به صورتی تنظیم کنند و شیفت ها را جابجا کنند تا بیشتر وقت خود را در مسیر نگذرانند و با توجه به شرایط کاری که دارند، امکان داشتن شغل دوم را ندارند و با این حقوق، به سختی گذران زندگی می کنند، محیط بانان را به عنوان کارمند، حساب می کنند ولی آیا شرایط کاری او با یک کارمند پشت میز یکسان است؟ آنها زیر مجموعه نیروی انتظامی هستند و مرتب در حال ماموریت هستند و در این مسیر، آسیب می بینند و حتی ممکن است جان خود را از دست بدهند، شرایط کاری آنها، کارمندی نیست، به محیط بانان درجه می دهند اما این درجه ها، در ارزشیابی ها تاثیری ندارد و انگیزه را از آنها می گیرد، آنها فقط به خاطر عشق و علاقه ای که دارند، در این شغل مانده‌اند، ما در شرایط غیرجنگی، در حال شهید دادن هستیم، شرایط به این شکل ادامه پیدا کند، مشکلات اقتصادی بر این عشق، غلبه خواهد کرد، محیط بان باید مشکلات خانواده خود را برطرف کند.
مرادی، تاکید می کند: اگر تنوع زیستی و محیط زیست، برای تصمیم گیران مهم باشد، باید نگاهشان به محیط بانان و جنگلبانان، تغییر یابد و به دنبال بهبود شرایط آنها باشند، تجهیزات، فرسوده است و همین تجهیزات فرسوده، کار را برای محیط بانان، پرخطر می کند و با این اعتبارات قطره چکانی، نمی توان تجهیزات را بروزرسانی کرد، با این اوضاع هم امیدی به تغییر شرایط و افزودن تجهیزات نداریم.

*کمبود نیرو و فرسودگی ناوگان محیط زیست از دغدغه های محیط بانان
رامین پرویزی، از سال ۸۱ به شغل محیط بانی مشغول شده است و از یک خانواده محیط زیستی است، پدرش نیز یک محیط بان بوده است، او به ما می گوید: با وجود آشنایی با مشکلات این شغل و مخالفت مادرم، به دلیل عشق و علاقه ای که داشتم، محیط بانی را انتخاب کردم و در این سالها، سعی کردم فارغ از هر مشکلی به محیط زیست، خدمت کنم.
پرویزی، با اشاره به مشکلات معیشتی محیط بانان، ادامه می دهد: محیط بانان با حقوق حداقلی و دریافت کف سهم سختی کار و داشتن مشکلات زیاد معیشتی، همواره با جان و دل کار کردند و خیلی از آنها در این راه، دچار آسیب شدند و حتی جان خود را از دست دادند، یکی از مشکلات مهم محیط بانان، مشکل مسکن است که امیدواریم با پیگیری های سازمان، شاهد حل شدن آن باشیم.
این محیط بان، در بخش دیگری به آموزش های سالانه محیط بانان برای ارتقای خدمات رسانی اشاره می کند و می افزاید: مشکلاتی مانند قوانین بکارگیری سلاح وجود دارد، همچنین ناوگان حمل و نقل محیط زیست، بسیار فرسوده است و بیشتر آنها، بیش از ۲۰ سال عمر دارند و همواره، درگیر تعمیرات خودروها هستیم، همچنین در بخش نیروی انسانی با کمبود نیرو، مواجه ایم و بخش زیادی از بازنشستگان این حوزه، هنوز جایگزین نشده اند، بر اساس استانداردهای جهانی، باید به ازای هر یک هزار هکتار، یک محیط بان فعالیت کند، اما در کشور ما، به ازای هر ۱۶ هزار هکتار، یک محیط بان داریم، با وجود پیگیری منابع انسانی، هنوز استخدامی کافی نداشتیم، ما تا رسیدن به استانداردهای جهانی در حوزه نیروی انسانی، فاصله زیادی داریم و این کمبود نیرو، مشکلات زیادی را به وجود می آورد.
او اظهار امیدواری می کند که محیط زیست، بیشتر مورد اهمیت حاکمیتی قرار گیرد تا بتوان این میراث را حفظ به نسل های بعدی، منتقل کنیم و این کار با حمایت از محیط بانان و دغدغه مندان محیط زیست، میسر خواهد شد.