وضعیت فرهنگی کنونی ما از هجوم فرهنگ بیگانه به دوره فردوسی شبیه است، به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه، «و ما هیچ پیامبری را جز به زبان قومش نفرستادیم» (آیه ۴ سوره ابراهیم).

یکی از بزرگترین توانایی های بشر تعامل برقرار کردن از طریق کلمات است اما حالا روزگاری شده است که حتی میانسالان نیز حرف‌های نسل جدید را که به نسل زد مشهوراند نمی فهمند درحالیکه  افعال ساختار جمله همه فارسی است اما معنا در هجمه کلمات بیگانه گم می‌شود.

نسل زد، نسلی که اطلاعات زیادی دارد اما این اطلاعات را از کتاب‌ها نگرفته بلکه از دیدن ویدیوهای یوتیوب، توئیترو… به دست آورده است نسلی که گاهی حس می کنیم بیشتر از ما می فهمند اما زبان را چنان بهم ریخته اند که گویی به زبان جدیدی سوای زبان کهن و پر طمطراق فارسی صحبت می‌کنند. «زومرها» که به متولدین ۱۳۷۵ تا ۱۳۹۰ شمسی اطلاق می شوند نسل سرعت هستند. تمایل به متفاوت و خاص بودن و البته کم صبر و حوصله بودن و باور به آزادی بیان، مقاومت در مقابل تحمیل، معتقد به تحول در نظام ارزشی و البته داشتن گویش خاص  از ویژگی های مهم این نسل است. نسلی که اکنون در مناسبات اجتماعی جامعه نقش آفرینی دارند واز قضا دایره لغات مخصوصشان متولدین نسل های ایکس و وای را گیج و سردرگم می کند. لغاتی که رایج ترین آنها را از فرط تکرار و شنیدن از زبان این جوانان دیگر کم و بیش بلدیم وایب (انرژی)، نوب( دست و پا چلفتی، متوجه نبودن) سوبر(حرفه ای) گنگ (کاریزماتیک) سم(متفاوت بودن ، بد بودن) رواله( تایید کردن)، دارک (غمگین ، متشنج) ماتریکس (روتین زندگی،رفتارهای قابل پیش بینی) هیت(نفرت، حس منفی) و… اما این فرزندان رودکی و فردوسی و سعدی چطور زبان اجدادی خود را به تکان و لرزه در آورده اند؟ آیا امیدی هست که فردوسی که  به قول نسل زدی ها «ستون» زبان فارسی است این نسل هوشمند را به بزرگراه زبان خوش آهنگ فارسی برگرداند، یا اینکه کلمات، این سازندگان کوچک معنا، به جای ساختن پلی بین نسل ها به کشیدن دیواری بلند بین آنها ادامه میدهند؟ آیا می توانیم در این زمانه پرشتاب، از گنجینه زبان فارسی- شاهنامه- کمک بگیریم تا پلی میان این دو جهان زبانی بسازیم؟ آیا فردوسی، این ستون استوار زبان فارسی، همچنان می تواند الهام بخش نسل امروز باشد تا زبان مادری را بهتر بشناسد و از آن پاسداری کند؟ در زادروز این شاعر بزرگ، این پرسش ها با دکتر محمود رضایی دشت ارژنی استاد دانشگاه شیراز و فردوسی پژوه شهرمان درمیان گذاشته ایم .

استاد دانشکده ادبیات و زبان فارسی شیراز، در گفت‌وگو با فارس اگاه، ویژگی بارز زبان فردوسی را سادگی و بی‌پیرایگی آن دانست و اظهار کرد: فردوسی در شاهنامه تلاش کرده است تا پیام خود را به‌صورت ساده و بی‌پیرایه بیان کند، در حالی که سخنانش در عین سادگی، استوار، پرمحتوا و فربه هستند. این ویژگی‌ها موجب نزدیکی مخاطب به زبان شاهنامه می‌شود.

دکتر محمود رضایی دشت ارژنی با اشاره به اینکه فردوسی با بازتاب فرهنگ و اساطیر ایرانی در اثرش، سبب احساس همذات‌پنداری ایرانیان با داستان‌های شاهنامه شده است، توضیح داد: در طول اعصار، این داستان‌ها به‌صورت‌های مختلف مانند پرده‌خوانی و نقالی روایت شده‌اند. این امر به عنوان سدی در برابر نفوذ فرهنگ و زبان های بیگانه به زبان محاوره و فرهنگ ایرانی عمل کرده است. پس از شاهنامه، آثار حماسی دیگری همچون گرشاسب‌نامه، بهمن‌نامه و بروزنامه و… نیز نوشته شدند، که این جریان به وجود آمده با شاهنامه، فضای جوشان و حماسی را رقم زد و به بازآفرینی اشعار و فرهنگ ایرانی در دل مردم کمک کرد. امروز، هر بار که چند بیت از شاهنامه خوانده می‌شود، همه ما زیر پرچم آن جمع می‌شویم و این اثر همچنان قدرت خود را حفظ کرده است.

** دکتر رضایی دشت ارژنی در پاسخ به این سوال که با توجه به تغییرات سریع زبان و ورود کلمات انگلیسی به زبان محاوره‌ای فارسی، فردوسی و شاهنامه چه درسی برای ما در دنیای امروز دارند، به شرایطی که فردوسی در آن زندگی می‌کرد، اشاره کردو گفت: فردوسی در دوره‌ای زندگی می‌کرد که ۴۰۰ سال از فتح ایران توسط مسلمانان گذشته بود حکومت سامانیان به پایان رسیده و غزنویان روی کار آمده بودند و زبان فارسی با تهدید زبان‌های عربی و ترکی روبرو بود. او با سرودن شاهنامه در این شرایط، نقش مهمی در تثبیت هویت ایرانی و نجات زبان فارسی از خطر نابودی ایفا کرد. اکنون نیز خطر هجوم فرهنگی غرب جدی و محسوس است واز این نظر ما در شرایطی زندگی می کنیم که همتی بزرگ می طلبد تا فرهنگ ایرانی نجات دهد و اگر مسئولین فرهنگی و سیاستگذاران حوزه فرهنگی فکری در این خصوص فکری نکنند شاید بعدها نشود این خسارت را به راحتی جبران کرد. از این روهمان‌طور که شاهنامه در برابر هجمه فرهنگی گذشتگان ایستادگی کرد، حالا نیز باید تلاش کنیم تا فرهنگ ایرانی را حفظ کنیم و مانع ورود خرده‌فرهنگ‌های ترویج شده در فضاهای اشتراکی مجازی به فضای فرهنگی‌مان اصیلمان شویم.

دکتر رضایی در ادامه خاطرنشان کرد که با توجه به دسترسی گسترده ی جوانان و نوجوانان به فضای مجازی، مسئولین فرهنگی باید در موضوع مقابله با فرهنگ غرب و ورود آن به فرهنگ ایرانی، فعالیت جدی تری کنند.

وی اظهار داشت: غافل بودن از این فضاهای مجازی و صرفا ممنوع اعلام کردن کل این فضا و سپس رها کردن، باعث شده است که جوانان ما بدون هیچ کنترل بیرونی و درونی با فرهنگ غرب و خرده فرهنگ های بیگانه مواجه شوند و به سبب پرجلوه بودن آنها، بیشتر ابعاد این فرهنگ را بپذیرند. در نتیجه، سبک زبانی که سرشار از کلمات خارجی و فرهنگی لبریز از داشته های غرب است توسط جوانان انتخاب شده و به کار گرفته می‌شود.

** تا دیر نشده در سطح با هجوم فرهنگ غرب مقابله شود

این استاد ادبیات دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه بهتر است تا دیر نشده در سطح ملی و با سیاست‌های کلان به این موضوع که فرهنگ غرب به شکل بی سابقه‌ای تمام فضاهای ایرانی را از خود می گیرد مواجه شویم گفت: لازم است تا دانش آموزان را از همان سال اول با مفاخر ادبی آشنا کنیم تا خردورزی و میهن دوستی را از شاهنامه بیاموزند. زمانی که جوانان و نوجوانان ما پشتوانه غنی فرهنگی، آیینی و زبانی که برگرفته از آثار بزرگان ادب این سرزمین است را در ذهن و زبان خود داشته باشند، به راحتی اجازه نمی دهند که هر واژه ای به زبان آنها شود و خود به پاسداران تازه نفس زبان فارسی تبدیل خواهند شد.

دکتر رضایی دشت ارژنی همچنین خاطرنشان کرد: ما هنوز در تدوین محتواهای آموزشی به صورت سنتی فکر می‌کنیم. زمانی که فضای مجازی نبود و مسائلی که امروز بر جوانان ما حادث شده وجود نداشت اما اکنون که جوان و نوجوان ما با یک گوشی موبایل با جهان ارتباط برقرار می‌کند، ما نمی‌توانیم به وجود یک یا دو درس از شاهنامه در کتابهای درسی دبستان دبیرستان کفایت و تصور کنیم با این یکی دو درس از شاهنامه می توانیم این فرهنگ غنی را به جوانان آموزش دهیم. حالا هم که حجم ورودی از فرهنگ غرب آنقدر زیاد شده که با این حجم کم آموزه از زبان و فرهنگ و ادب ایرانی نمی توان جوان را به فرهنگ کهن خود علاقمند کرد و چاره آن است که جز با ورود آثار فاخر به کتابهای دبستان تا دبیرستان و برگزاری همایش ها و کارهای جنبی دیگر این آموزههای اخلاقی و ایرانی اسلامی را از دل شاهنامه به میان مردم بکشانیم تا مردم در این فضا تنفس کنند اینطور راه غلبه فرهنگ بیگانه خود به خود بسته خواهد شد.

این شاهنامه پژوه که به تازگی به همراه هیاتی فرهنگی از اساتید دانشگاه در سفر به تاجیکستان رئیس جمهور همراهی کرده بود با اشاره به تلاش دولت تاجیکستان برای توسعه فرهنگ ملی گفت: دولت و مردم تاجیکستان خود را ایرانی می دانند و به ویژه به فردوسی بسیار علاقمند هستند. رئیس جمهور تاجیکستان دستور داده که ۶ میلیون جلد شاهنامه در کشور به صورت رایگان توزیع شود. این کار فرهنگی بسیار عظیمی ست. هر تاجیک در کنار قرآن یک جلد شاهنامه خواهد داشت. چرا که شاهنامه تنها به دلیل وجه ادبی که دارد اثری مهم تلقی نمی شود بلکه این اثر شناسنامه‌ای مکتوب از اجداد ایرانیان است وبا مطالعه عمیق در شاهنامه به غنای فرهنگ و تمدن در ایران باستان خواهند رسید.