چشم امید «ناجی شیراز» به هشتمین مدیرکل میراث فرهنگی فارس!به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه، آرامگاه «آبش خاتون»، تنها فرمانروای زن استان فارس، امروزه در وضعیت نگران‌کننده‌ای قرار دارد. این مقبره که در گوشه‌ای از جنوب شرقی شیراز و در نزدیکی میدان دفاع مقدس (فلکه خاتون) واقع شده است، به یک بنای کاملا متروکه تبدیل شده و در آستانه ویرانی قرار گرفته است. آبش خاتون، دختر سعد بن ابی‌بکر زنگی و ترکان خاتون، در سال ۶۶۲ هجری قمری بر فارس حکومت می‌کرد و او در دوران فرمانروایی خود با تصمیمی فداکارانه و زیرکانه توانست شیراز را ترکتازی مغولان نجات دهد. با این حال، مقبره او که در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، به حال خود رها شده و در معرض ویرانی است.

رسانه‌های مختلف طی یک دهه گذشته بارها از وضعیت نگران‌کننده آرامگاه آبش خاتون گزارش‌هایی منتشر کرده‌اند، اما تاکنون هیچ اقدام جدی برای بازسازی و مرمت این مجموعه تاریخی انجام نشده است. مقبره آبش خاتون که در گذشته در نگاه مردم فارس و به‌ویژه شیراز، جایگاهی ویژه داشت و تا چند دهه قبل، مورد توجه زائران قرار می‌گرفت، اکنون بخش زیادی از تزئینات کاشی‌کاری معرق و آیات قرآنی زیبای آن از بین رفته و دیوارهای بنا دچار تخریب شدید شده است. همچنین، حیاط این مقبره با سنگ‌فرش‌های نامنظم و بوته‌هایی که از میان آن بیرون آمده، نشان‌دهنده نبود رسیدگی و نگهداری مناسب به این اثر تاریخی است. این وضعیت موجب شده است که بسیاری از مردم محلی حتی از وجود و اهمیت تاریخی مقبره آبش خاتون بی‌خبر باشند.

روسای اسبق سازمان میراث فرهنگی فارس و همچنین مدیران کل پیشین میراث فارس بارها وعده بازسازی آرامگاه آبش خاتون را داده‌اند، برخی نیز بازسازی‌های محدودی انجام گرفت و نیمه‌کاره رها شد تا بالاخره کار مرمت این بنا به هشتیمن مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس رسید‏ه است.

اخیراً، محمد ثابت اقلیدی اعلام کرده است که «مرمت این مقبره با اعتبار یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان انجام خواهد شد.» اما این پروژه تنها شامل بخش‌هایی از دیوارهای بنا می‌شود و به نظر می‌رسد که این اقدامات محدود و مقطعی نمی‌توانند وضعیت کلی مقبره را بهبود بخشند، در حالی که آبش خاتون، تنها فرمانروای زن فارس، شایسته جایگاهی بهتر در گردشگری فرهنگی و تاریخی این دیار است.

ثابت اقلیدی به «فارس اگاه» گفته است که در رایزنی‌های صورت‌گرفته با شهرداری بناست بودجه ای برای کمک به مرمت کامل بنا تعلق گیرد. جلسه مشورتی تعیین بودجه مرمتی از سوی شهرداری قرار است در روز سه‌شنبه یازدهم دی ماه برگزار شود. درهمین صفحه گزارش دقیق تری از جزئیات مرمت و‏ برنامه‌ها برای بهبود دسترسی به این مکان ‏و البته برنامه های آینده میراث فارس برای استمرار حفاظت از آرامگاه آبش خاتون پیش چشم مخاطبان شهرمردم قرار خواهیم داد.

***اهمیت تاریخی آرامگاه آبش خاتون در گردشگری فرهنگی

در گفت‌وگویی که یکی از شیرازشناسان با «فارس اگاه» داشته، وی به اهمیت تاریخی «آبش خاتون» و مقبره‌اش اشاره کرده و بر لزوم توجه به این اثر تاریخی از منظر گردشگری فرهنگی تأکید کرده است.

یک شیرازشناس در گفت‌وگویی با فارس اگاه با اشاره به اهمیت تاریخی آبش خاتون اظهار داشت:« یکی از ارکان مهم گردشگری فرهنگی، گردشگری مقابر است. در این نوع گردشگری، شخصیت‌هایی که به هر دلیلی در شهری آرمیده‌اند، تاریخ هنر، ادبیات، علم و جنبه‌های مختلفی از فرهنگ آن شهر را به خود گره زده‌اند. مقبره آبش خاتون، فرمانروای زن فارس، در گورستان مشهور اتابکان قرار دارد که اکنون تنها مقبره باقی مانده این گورستان است، می‌تواند به توسعه گردشگری فرهنگی مرتبط با زنان تاریخ ساز کمک شایانی کند. ‏»

این شیرازپژوه که دارای چندین اثر مکتوب در زمینه شیرازشناسی است، از نتیجه‌بخش نبودن مصاحبه‌ها و توصیه‌های خود طی دو دهه گذشته درحوزه گردشگری و میراث گلایه داشت و نخواست نامش در گزارش ذکر شود افزود: «سنگ‌مزار آبش خاتون فاقد کتیبه است، اما بقعه متعلق به عصر اتابکان است که با سبک معماری مغولی و زیبایی کم‌نظیری ساخته شده بود. از این آرامگاه که در اصل یک بنای سه‌طبقه بوده که گنبدی بر روی آن قرار داشته‌است، اکنون تنها یک طبقه باقی مانده و بخش عمده‌ای از کتیبه‌های آن تخریب شده‌اند. به گفته وی، این بنای تاریخی از نظر معماری، شباهت زیادی به بنای مشهور به بی‌بی دختران دارد.»

*** آبش خاتون بازهم می تواند در شکوفایی شیراز نقش بازی کند!

به گفته ‏وی، اگر مقبره آبش خاتون مرمت و به مدار گردشگری وارد شود، می‌تواند به یکی از نقاط مهم ‏گردشگری در بافت تاریخی شیراز تبدیل گردد ونه تنها در حوزه زیبایی بقعه و آرامگاه، بلکه ابعاد شخصیت این زن تاریخ‌ساز را نیز به نمایش بگذارد. وی همچنین به این نکته اشاره کرد که این نوع گردشگری باعث می‌شود تا بناها و مقابر به چیزی بیشتر ‏از یک اثر فیزیکی تبدیل شوند به‌گونه‌ای که گردشگران ‏می‌توانند با پیاده‌روی در بافت تاریخی به شکلی مؤثرتر با ‏تاریخ و فرهنگ شیراز ارتباط برقرار کنند‎.‎

شیرازشناس مورد نظر به ذکر نکاتی درباره کتاب «تذکره هزار مزار» اثر معین الدین جنید شیرازی نیز ‏پرداخت و گفت:« این کتاب، یکی از منابع دست اول تاریخ شیراز است که در آن نام آبش خاتون و ‏محل آرامگاه او ذکر شده است.» این کتاب که در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم میلادی نوشته شده، ‏برای اولین بار، مزار آبش خاتون -نوه اتابک ابوبکر ودختر سعدبن ابوبکر- را در محدوده‌ای به نام پای خاتون معرفی کرده است. وی به اهمیت ‏تاریخی آبش خاتون به عنوان فردی تأثیرگذار در جلوگیری از حملات مغول‌ها اشاره کرد و توضیح داد : «او با ازدواج مصلحتی با پسر پادشاه مغول توانست از حملات و فتنه‌های مغولان در منطقه جلوگیری ‏کند‎.‎»

این شیرازپژوه همچنین در نقد توجه کم به زنان تاریخ‌ساز شیراز گفت: «اگر ما تنها به آبش ‏خاتون به عنوان تنها زن تاثیرگذار در تاریخ شیراز توجه کنیم، این امر ظلم به سایر زنان تأثیرگذار ‏تاریخ شیراز است. درست است که آبش خاتون در دوره‌ حاکمیت اتابکان فارس، در قحط ارجال حاکم فارس می‌شود، اما او علی‌رغم اهمیتش در نجات شیراز از ویرانی، تأثیرگذاریی در عمران و آبادانی شیراز نداشته است در دوران او عملاً مغول‌ها شیراز را اداره می‌کردند و او پس از ازدواج مصلحتی مجبور به مهاجرت به تبریز می‌شود. »

وی همچنین با اشاره به دیگر زنان بزرگ فارس خاطرنشان کرد: «تاشی خاتون، مادر شاه ابوسعید اینجو، که در صورت نبود او، نه تنها مکتب شیراز شکل نمی گرفت بلکه بقعه مبارک شاهچراغ نیز بنا نمی شد. همچنین در عصر پهلوی نیز «سکینه آغازی» یکی از زنان دانشمند ومادر مهدی حمیدی شیرازی مؤسس مدارس ابتدایی برای زنان فارس بود و زنان دیگری که ذکر نامشان به در این مقال نمی گنجد و اگر ما در تاریخی که تماماً مبتنی بر رجال است، زنان مؤثر فارس را فراموش کنیم و تنها به آبش خاتون متکی شویم، ظلمی بی‌حد و حصر به زنان خواهد بود.»

*****طراحی مسیر گردشگری ادبی شمس و طغرا و بازآفرینی فرهنگی در آرامگاه آبش خاتون

این شیرازپژوه با اشاره به طراحی مسیر گردشگری ادبی «شمس و طغرا» گفت: «با بازخوانی داستان شمس و طغرا، اثر محمدباقر میرزا خسروی که نخستین رمان تاریخی ایرانی به شمار می‌رود و داستان آن در دوران پرآشوب مغول و حکومت مهد علیا آبش خاتون اتفاق می‌افتد، می‌توان در مسیری مرتبط با بقعه او، علاوه بر جنبه تاریخی، با افزودن بخش جذاب داستان‌خوانی، جاذبه گردشگری جدیدی ایجاد کند.»

در نهایت، این شیرازشناس یادآور شد:« مرمت و بازسازی مقبره آبش خاتون نه تنها موجب حفظ این اثر ‏تاریخی می‌شود بلکه می‌تواند به ایجاد یک فضای گردشگری حرفه‌ای در شیراز کمک کند که در آن، هم ‏گردشگران و هم شهروندان از مزایای گردشگری فرهنگی بهره‌مند شوند و فضای شهری به یک بستر ‏مناسب برای خدمات گردشگری تبدیل گردد.‏»

درپایان پیشنهاد می شود برای گنجاندن مرمت آرامگاه آبش خاتون در استراتژی توسعه گردشگری فرهنگی شیراز، فازهای مرمت به همراه ‏برنامه‌های فرهنگی متنوع شامل برگزاری کارگاه‌ها و نمایشگاه‌های هنری در این مکان اجرا شود. همچنین، نصب تابلوهای راهنما ‏در نقاط کلیدی شهر و ایجاد تورهای هدایت‌شده می‌تواند دسترسی به آرامگاه را بهبود بخشد و شناخت عموم را افزایش دهد. ‏