به گزارش فارس آگاه، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با استناد به داده‌های مرکز آمار کشور گفته است که سهم هزینه‌کرد خانوار در بخش فرهنگی که در سال ۱۳۹۶ معادل ۱۱.۷۴ درصد از کل سبد خانوار بوده، در سال ۱۴۰۲ به ۷.۸۵ درصد کاهش یافته است؛ افتی نزدیک به ۴ درصد که طی شش سال رخ داده و به گفته او مختص یک دهک خاص هم نیست و در تمام دهک‌های جامعه مشاهده می‌شود.

پیامدهای افزایش «فقر فرهنگی» در جامعه

از سوی دیگر در شرایطی که به گفته سیدعباس صالحی و بر اساس آمارها، رقم کل هزینه فرهنگی کشور در سال ۱۴۰۲ حدود ۴۱۰ هزار میلیارد تومان بوده است، اما نیمی از آن به مد و پوشاک اختصاص داشته است که به‌ طور مستقیم کالای فرهنگی نیست، اما در تماس با فرهنگ است و در این میان سهم نشر و کتاب تنها ۵ هزار میلیارد تومان بوده است. وضعیتی که او آن را نشانه‌ای از افزایش «فقر فرهنگی» می‌داند و تاکید می‌کند: «در جامعه‌ای که به طور پیوسته مصرف فرهنگی‌اش کم شود خیلی نمی‌توان امیدی به آینده فرهنگی آن داشت.»

آنچه واضح است اینکه کاهش سهم مصرف فرهنگی در سبد خانوار، تنها یک تغییر عددی در آمار رسمی نیست بلکه نشانه‌ای از دگرگونی گسترده در الگوهای زندگی روزمره است. وقتی خانواده‌ها در مواجهه با فشارهای تورمی ناچار به اولویت‌بندی هزینه‌های خود می‌شوند، نخستین بخشی که کنار گذاشته می‌شود معمولاً حوزه فرهنگ است؛ کتاب، سینما، تئاتر یا سایر کالاهای فرهنگی به کالاهای لوکس تبدیل می‌شوند که امکان حذف یا تعویق آن‌ها وجود دارد. نتیجه این روند، ضعیف شدن تدریجی پیوند افراد با تجربه‌های فرهنگی و کاهش فرصت‌های یادگیری، خلاقیت و مشارکت اجتماعی است.

از سوی دیگر، پایین ماندن سطح مصرف فرهنگی پیامدهایی فراتر از سبد خانوار دارد. در سطح کلان، گردش مالی محدود در حوزه فرهنگ به معنای کوچک شدن بازار برای ناشران، هنرمندان و تولیدکنندگان فرهنگی است و همین موضوع به رکود و کاهش کیفیت تولیدات منجر می‌شود. در بلندمدت، این چرخه سبب بروز وضعیتی می‌شود که در آن نه تنها دسترسی جامعه به محصولات فرهنگی کاهش می‌یابد، بلکه انگیزه و توان تولیدکنندگان برای خلق آثار تازه نیز از میان می‌رود.

همین موضوع سبب شد تا وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از صدور کارت اعتباری ۱۵ میلیونی برای خرید در حوزه فرهنگ و هنر خبر دهد؛ طرحی که در مرحله نخست برای ۱۰۰ هزار نفر از اهالی فرهنگ، هنر و رسانه در نظر گرفته شده و قرار است در مراحل بعدی به گروه‌های بیشتری تعمیم یابد.

فلسفه شکلگیری «فرهنگ کارت»

در این راستا سیدصادق پژمان ـ مدیر عامل موسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر در گفت‌وگو با ایسنا، درباره شکل‌گیری فلسفه صدور «فرهنگ‌کارت»، توضیح داد: یکی از کلان‌برنامه‌های اصلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت چهاردهم، موضوع رونق اقتصاد فرهنگ و یکی از موارد زیر شاخه این موضوع هم، بحث افزایش هزینه‌کرد خانوار در حوزه محصولات و خدمات فرهنگی ـ هنری است.

او با استناد به آمارهای موجود در این حوزه، اظهار کرد: میانگین هزینه فرهنگی خانوار کل کشور در سال ۱۳۹۶حدود ۲۳ میلیون بوده است و در سال ۱۴۰۲ این عدد به حدود ۱۵ میلیون رسیده و با کاهشی حدودا هشت میلیونی مواجه بوده است. این عدد نشان می‌دهد به دلیل مسئله تورم و احتمالاً کم شدن سرانه درآمدی خانوار، محصولات و خدمات فرهنگی کمتر در اعتبار هزینه‌ای خانواده حساب شده و به همین دلیل یکی از برنامه‌هایی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر آن تمرکز کرده است، بحث رونق اقتصاد فرهنگ است.

پژمان ادامه داد: مطابق این برنامه، طی شش ماه اخیر موضوع «فرهنگ‌کارت» را دنبال کردیم. این موضوع نیاز به اعتباراتی داشت که خارج از ظرفیت اعتباری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود،‌ از این رو با همکاری بانک ملت، طرح «فرهنگ‌کارت» اجرایی‌سازی شد.

او با اشاره به کاهش مصرف واقعی فرهنگی کشور، این موضوع را یک هشدار مهم دانست و اظهار کرد: البته این توجه باید در تمام بخش‌های کشور وجود داشته باشد نه اینکه صرفا از بخش فرهنگ و هنر توقع داشته باشیم. حوزه اقتصادی کاملا به حوزه فرهنگی وابسته است و توجه به این نکته هم ضروری است که هزینه برای حوزه فرهنگ به معنای سرمایه‌گذاری بلندمدت در این زمینه است.

گام اول اجرایی‌سازی «فرهنگ کارت» برای ۱۰۰هزار نفر

او با بیان اینکه آغاز به کار «فرهنگ‌کارت» به حدود ۲ همت بودجه نیاز داشت که از طریق بانک ملت تامین شده است، اظهار کرد: فعلا قرار است در گام اول، ۱۰۰ هزارنفر از اهالی فرهنگ، هنر و رسانه تحت پوشش این خدمت قرار گیرند و به هر نفر کارتی با ۱۵ میلیون تومان اعتبار تعلق گیرد. این اعتبار فقط برای هزینه‌کرد در خدمات فرهنگی و خرید محصولات فرهنگی ـ هنری درنظر گرفته شده است و امکان هزینه‌کرد آن جز در این مورد میسر نیست.

مدیرعامل موسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر با اشاره به اینکه درگاه‌های فرهنگی برای خریدهای فرهنگی ـ هنری، از سوی این موسسه به بانک معرفی شده‌اند، بیان کرد: درگاه‌های خرید و دستگاه‌های کارتخوان در حوزه‌های موسیقی، سینما، تجسمی و… شناسایی شده و در ادامه موارد مشابه دیگری با همان کاربری مدنظر هم به آن اضافه می‌شود تا بخش بزرگتری از این صنعت را تحت پوشش قرار دهد.

او درباره معیار انتخاب ۱۰۰ هزارنفر اولیه‌ای که «فرهنگ‌کارت» را دریافت می‌کنند، توضیح داد: برای اینکه اختیار انتخاب با ما نباشد، همه انجمن‌های صنفی و  تشکل‌های رسمی حوزه فرهنگ و هنر را شناسایی کریم و از آنها خواستیم اسامی مدنظر خود را اعلام کنند تا کارت‌ها صادر شود. بعد از ارائه کارت به این ۱۰۰ هزار نفر، درصورت تمدید اعتبار حتما به دنبال دامنه مخاطب جدید هستیم که دانشجویان، دانش‌آموزان و به مرور تمام اقشار جامعه را دربرمی‌گیرد. تلاش می‌کنیم با کمک بانک، اعتبارات جدید به این حوزه اضافه شود زیرا با این وضعیت تورمی و فشار اقتصادی و معیشتی که بر مردم وجود دارد، ممکن است عنصر مهم حوزه فرهنگ و هنر که عملاً نقش انتقال فرهنگی مهمی به‌ویژه برای نسل جدید دارد از سبد مصرف خانوار حذف شود.

او با بیان اینکه روند صدور فرهنگ‌کارت‌ها از هفته آینده آغاز می‌شود، گفت: با صنوف و تشکل‌های فرهنگی مختلف در ارتباط هستیم تا اسامی را به دست ما برسانند و کارت افراد از طریق بانک صادر شود.

سعی می‌کنیم کامل شویم

پژمان درباره روند معرفی سامانه‌های تحت پوشش «فرهنگ کارت» توضیح داد: همچنان روند احصاء سامانه‌ها ادامه دارد و همزمان با روند ثبت اسامی کسانی که در مرحله اول واجد شرایط دریافت کارت هستند، اسامی درگاه‌ها هم نهایی می‌شود و از هفته آینده این موارد به مرور اعلام می‌شود.

او در پاسخ به این پرسش که آیا مذاکره‌ای با درگاه‌های فروش محصولات و خدمات فرهنگی ـ هنری صورت گرفته است که آنها هم هنگام فروش کالا یا خدمات، تخفیفی برای دارنده «فرهنگ کارت» در نظر بگیرند؟ گفت: این موضوع توسط بانک ملت در مراحل این پروژه حتما دنبال خواهد شد.

مدیر عامل موسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر با بیان اینکه این روند همچنان در حال توسعه است، گفت: حتما در آغاز کامل نیستیم و به مرور دامنه فعالیت‌مان توسعه پیدا می‌کند.

او با تاکید بر اهمیت رونق توسعه کسب و کارهای فضای فرهنگ و هنر اظهار کرد: متاسفانه بعد از جنگ ۱۲ روزه مشکلات نقدینگی در فضای کسب و کارهای فرهنگی ـ هنری و حتی رسانه‌ای به وجود آمد و این امر، تامین نقدینگی را دچار مشکل کرده است. امیدواریم با ورود این اعتبارات در فضای کسب و کارهای مذکور، شاهد رونق در این فضا باشیم.

به گفته مدیرعامل موسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر برای استفاده از «فرهنگ‌کارت» در خریدهای حضوری از ظرفیت گیشه سینماها، تئاترها و … کمک گرفته می‌شود.

پژمان با بیان اینکه اتصال فرهنگ کارت‌ها به سامانه‌های فروش، امکان رصد آنلاین نوع خرید و هزینه‌کرد را فراهم می‌کند، گفت: بر این اساس می‌توانیم نقاط ضعف را به سرعت شناسایی و برطرف و نقاط قوت را تقویت کنیم. حتی از نظر آماری نیز اطلاعات به سرعت به دستمان می‌رسد تا متوجه شویم مصرف در کدام بخش بیشتر بوده و در چه زمان‌هایی روندی افزایشی و یا کاهشی داشته است. این اطلاعات در سیاست‌گذاری‌های جدید به ما کمک می‌کند. با این روند رونق اقتصاد فرهنگ و هنر به مرور رخ می‌دهد.

بازپرداخت مبلغ در چهار قسط

او درباره روند بازپرداخت این ۱۵ میلیون تومان،‌ توضیح داد: این کارت بدون نیاز به ضمانت است و کارمزدی ۵ درصدی دارد و باید ظرف مدت چهار ماه اقساط آن پرداخته شود. آن ۱۵ میلیون تومان نیز نشان‌دار و تقسیم‌بندی نشده است تا در چه بخشی هزینه شود، فرد آزاد است تمام آن را صرف خرید کتاب کند یا مثلا بخشی را به خرید بلیت سینما اختصاص داده و با بخش دیگری از آن به یک کنسرت برود.

مدیر عامل موسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر در پایان با بیان اینکه امید می‌رود این اقدام بتواند مرهمی بر زخم کاهش سرانه مصرف فرهنگی در کل کشور باشد، اظهار کرد: این کار فعلا یک سیاست التیام‌بخش است و به سرعت نمی‌تواند برطرف کننده تمام مشکلات باشد چرا که باید در سطح کلان به این چالش پرداخت، اما نمی‌شود ما هم دست روی دست بگذاریم. باید بتوانیم مطابق کلان‌برنامه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وظایفی که به عهده داریم از تمام ظرفیت خود برای رفع چالش استفاده کنیم.