فاطمه مقدم ـ خبرنگار فارس آگاه، برپایی نمایشگاهی در گالری و مؤسسهٔ فرهنگی‌ـ‌هنری پیرسوک با ارائهٔ ۷۵ اثر از ۵۵ هنرمند معاصر ایران را نمی‌توان صرفاً رخدادی گالری‌محور یا گردهم‌آیی چند نام بزرگ دانست، بلکه این نمایشگاه را می‌توان سرآغاز تغییری آرام و شاید تعیین‌کننده در نسبت شیراز با هنر تجسمی معاصر خواند.

پیرسوک در آغاز فاز تازهٔ فعالیت خود، با نمایش آثاری منتخب از «مجموعه لعل» از کلکسیون شخصی فریدون آو، نقاش، مجسمه‌ساز، مجموعه‌دار شناخته‌شده و یکی از تأثیرگذارترین چهره‌ها در هنر معاصر ایران، به ارائهٔ آثار هنرمندانی پرداخته است که کارهایشان در گالری‌ها، بازارهای هنری و گاه موزه‌های معتبر جهان حضوری فعال دارند. این نمایش تلاش می‌کند با نمایان‌کردن بُعدی تازه از هنر معاصر ایران، خلأ نهادی دیرپای شهر را نه با تکرار الگوهای رایج گالری‌ها، بلکه با رویکردی گفتمان‌ساز پُر کند.

هم‌نشینی آثاری از نسل‌های مختلف هنرمندان تاریخ‌ساز، از بهجت صدر، محصص و تناولی تا مشیری، فرمانفرمایان و هنرمندان معاصرتر، تصویری خطی از تاریخ ارائه نمی‌دهد؛ بلکه مخاطب را وارد شبکه‌ای از تداوم‌ها، گسست‌ها و پرسش‌های حل‌نشدهٔ هنر ایران می‌کند.

این نمایشگاه برای مخاطبان علاقه‌مند شیرازی فرصتی برای دیدن آثار مهم هنر مدرن ایران نه از میان صفحات کتاب‌های هنری یا تصاویر دیجیتال، بلکه از نزدیک فراهم می‌کند. رویدادی که می‌تواند مجالی برای بازخوانی جایگاه شیراز در جغرافیای هنر معاصر ایران باشد. شهری که با برخورداری از هنرمندان تجسمی فعال و گاه تأثیرگذار در عرصهٔ هنر امروز ایران، توان آن را دارد که به بستری برای برگزاری رویدادهایی در راستای بازخوانی حافظهٔ بصری هنر ایران بدل شود؛ رویدادهایی که همواره جای خالی آن‌ها در شهر احساس می‌شد. چنین میدانی می‌تواند فضایی باشد که در آن هنرمند، پژوهشگر و مخاطب در کنار یکدیگر به تماشا، گفت‌وگو و تعامل بنشینند.

در این نمایشگاه، مجموعه‌ای از آثار شاخص هنرمندان برجستهٔ معاصر، از نقاشی و چیدمان تا آثار چندرسانه‌ای، در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند؛ آثاری که بنا بر آنچه در استیتمنت نمایشگاه آمده است «هر یک همچون قطعه‌ای از پازلی بزرگ‌تر، به درک عمیق‌تر مسیر تحول هنر ایران یاری می‌رسانند.» بسیاری از هنرمندانی که در این نمایشگاه حضور دارند، نقش تاریخی و تأثیرگذاری در هنر ایران داشته‌اند؛ هنرمندانی چون پروانه اعتمادی، احمد امین‌نظر، فریدون آو، پرویز تناولی، علی گلستانه، اردشیر محصص، بهمن محصص، عباس کیارستمی، لیلی متین‌دفتری، کوروش شیشه‌گران، بیژن صفاری، بهجت صدر، منیر فرمانفرمایان، فرهاد مشیری و محسن وزیری‌مقدم. همچنین در این نمایشگاه دو اثر از هنرمند مطرح شیرازی امید مشک‌سار نیز به نمایش درآمده است. «همراهی هنرمندان و آثار با رویکردی پژوهشی، این رویداد را به یکی از تجربه‌های قابل‌تأمل هنری اخیر بدل کرده است؛ رویدادی که نه‌تنها آثار ارزشمند را پیش چشم مخاطب می‌گذارد، بلکه چشم‌اندازی تازه از آیندهٔ هنر معاصر ایران پیشنهاد می‌کند.»

نمایشگاه گروهی از مجموعه لعل (فصل اول) به مدت یک ماه در پیرسوک به نمایش عموم درآمده است.

*هدف ما فراهم‌کردن تجربهٔ دیدن هنر معاصر از نزدیک برای مخاطبان شیرازی است 

مدیران مجموعهٔ فرهنگی‌ـ‌هنری پیرسوک، هاله قزوینی و نیما تقوی، در گفت‌وگو با «شهر مردم» با اشاره به اینکه نمایشگاه، منتخبی از مجموعهٔ «لعل» از فریدون آو، هنرمند و مجموعه‌دار سرشناس کشور است، گفتند: مجموعهٔ «لعل» شامل آثار متعددی از هنرمندان نقاش و مجسمه‌ساز ایرانی معاصر است و این نمایشگاه، فصل اول از نمایش این مجموعه به‌شمار می‌رود. در این مجموعه ۷۵ اثر از ۵۵ هنرمند معاصر به نمایش درآمده است که هم آثار هنرمندان جوان و نوظهور را شامل می‌شود و هم آثار هنرمندان مطرح هنر مدرن ایران، از جمله اردشیر محصص، بهمن محصص، فرهاد مشیری و غیره.

نیما تقوی، که پیش از این طی چند سال در مجموعه پیرسوک به‌صورت تخصصی در حوزهٔ ادبیات فعالیت می‌کرد و به برگزاری رویدادهای فرهنگی و ادبی می‌پرداخت، در ادامه افزود: ما قصد داشتیم در بازگشایی دوبارهٔ مجموعه، نمایشی از آثار هنرمندان شناخته‌شدهٔ هنر معاصر ایران را به شیراز هدیه دهیم؛ از این رو این نمایشگاه از میان مجموعهٔ آقای فریدون آو، به انتخاب خود او، به نمایش درآمد.

وی با تأکید بر اینکه این نمایشگاه برای فروش برگزار نشده و هیچ‌گونه انتفاع مالی ندارد، اظهار کرد: هدف ما این است که هنرمندان و مخاطبان شیرازی بتوانند آثار هنر معاصر ایران را از نزدیک ببینند، چرا که تجربهٔ دیدن آثار هنری باعث برانگیختگی ذوق و پویایی فعالیت‌های هنری در افراد خواهد شد.

این مدیر مجموعهٔ فرهنگی‌ـ‌هنری پیرسوک با اشاره به اینکه با وجود حضور هنرمندان توانمند در حوزهٔ تجسمی در شیراز، همچنان نیازمند فضایی هنری و پویا هستیم، گفت: پویایی هنری یک شهر به وجود زیرساخت‌های فرهنگی بستگی دارد. در شیراز، هنرمندان می‌توانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و آثار یکدیگر را ببینند، اما روشن است که این ارتباط‌ها به‌تنهایی مخاطب ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل، تصمیم گرفتیم گشایش دوبارهٔ مجموعهٔ پیرسوک زمینه‌ای فراهم کند تا آثاری که پیش از این به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم ـ مانند موزهٔ هنرهای معاصر یا فضاهای فرهنگی غیرانتفاعی ـ قابل نمایش در شیراز نبودند، اکنون به نمایش درآیند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه فریدون آو، به‌عنوان یک هنرمند و مجموعه‌دار آثار مدرن و معاصر ایرانی، از پیشنهاد برگزاری این نمایشگاه در شیراز استقبال کرد، گفت: آثار حاضر از میان مجموعهٔ شخصی او انتخاب شده‌اند. پیش از چیدمان آثار در سه طبقهٔ نمایشگاهی، علی رضوی از تهران به سفارش آقای آو، دیوارهای یکی از سالن‌های اصلی نمایشگاه را با سبک هنر دودل‌آرت نقاشی کرد و بدین ترتیب، پس‌زمینه‌ای ویژه برای تابلوها ایجاد شد.

این فعال فرهنگی در ادامه افزود: همکاری با آقای آو تجربه‌ای سازنده بود. به‌عنوان مثال، پوشش دیوارهای سالن با دودل‌آرت با این انگیزه انجام شد که جوانانی که با هنر تجسمی معاصر ایران آشنایی ندارند، با انگیزهٔ دیدن این هنر به نمایشگاه بیایند و در کنار آن با آثار هنری نیز مواجه شوند. این رویکرد برگرفته از تجربهٔ فریدون آو در زمینهٔ هنر و مجموعه‌داری است؛ او از سال‌های پایانی دههٔ چهل شمسی تاکنون به فعالیت هنری و گردآوری آثار مشغول بوده است.

تقوی در پاسخ به این سؤال که برنامهٔ شما برای ادامهٔ نمایشگاه‌ها و جلوگیری از اینکه این رویداد صرفاً به یک ایونت گذرا تبدیل شود چیست، گفت: در کل تمام نمایشگاه‌ها گذرا هستند، اما این نمایشگاه با آثار دیگر هنرمندان از مجموعهٔ «لعل» فریدون آو قرار است هر فصل یک‌بار برگزار شود. این اقدام اتفاق مهمی است که آثار شاخص هنر معاصر ایران هر فصل به مدت یک ماه در شیراز به نمایش عموم گذاشته شوند و اطلاعات آن به مرور اطلاع‌رسانی خواهد شد.

وی در پاسخ به این سؤال که مهم‌ترین نقطهٔ ضعف فضای تجسمی شیراز لنگ بودن چرخ اقتصاد هنر است و گالری‌ها پس از مدتی فعالیت به دلیل نبود بازار هنر از گردونه خارج می‌شوند، مهم‌ترین نقطهٔ ضعف گالری‌های شیراز را در چه می‌دانید، گفت: چند گالری در شیراز فعال هستند، اما این مورد عمدتاً به شرایط اقتصادی گالری‌ها برمی‌گردد. گالری‌داری در شیراز نسبت به تهران نوپا و اقتصاد آن ضعیف‌تر است. در تهران، علاوه بر وجود مخاطبانی که طی سال‌ها فعالیت مستمر گالری‌ها ذائقه‌شان شکل گرفته و علاقه‌مند هستند، گالری‌دارهای متمول نیز حضور دارند و خریدارانی با پشتوانهٔ چند نسل مجموعه‌داری از نمایشگاه‌ها بازدید کرده و آثار هنری را خریداری می‌کنند. گالری‌های نام‌آشنا مشتریان ثابتی دارند که ممکن است کم و زیاد شوند، اما از بین نمی‌روند. در شیراز هنوز این ضرورت برای خرید آثار هنری ایجاد نشده و ما نیز داعیه نداریم که بتوانیم یک‌تنه این فرهنگ را شکل دهیم، زیرا ایجاد چنین فرهنگی نیازمند مجموعه‌ای از مؤلفه‌هاست که باید در کنار هم قرار بگیرند. با این حال، تصور ما این است که با تکرار نمایشگاه‌های حرفه‌ای از آثار هنرمندان می‌توان ذائقه‌ای در میان مخاطبان شکل داد.

تقوی در ادامه اشاره کرد: دیده‌شدن شهر شیراز در آیندهٔ هنر معاصر ایران، بی‌نیاز از همراهی سیستم دولتی، نیازمند همکاری چند بخش خصوصی فعال در شیراز است تا مردم و مخاطبان با تکرار نمایشگاه در شهر دریابند که هنر اگر در زندگی‌شان حیاتی نیست، دست‌کم لازم است، زیرا نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی ایفا می‌کند.

نیما تقوی در ادامه با اشاره به اینکه به اعتقاد او سلیقه و بازار هنر در خانواده شکل می‌گیرد، یعنی جایی که ما به‌عنوان یک فعال فرهنگی دسترسی مستقیمی به آن نداریم، گفت: با این حال معتقدیم افراد از طریق مواجهه با آثار هنری، به نوعی «درگیر» هنر می‌شوند؛ گرفتاری‌ای که اگر شکل بگیرد، برای همیشه با آن‌ها باقی می‌ماند.

این فعال فرهنگی گفت: برای برگزاری این نمایشگاه هیچ منفعت اقتصادی مدنظر نداشتیم؛ با این حال حقیقت این است که فردی که با هنر سر و کار دارد و در این حوزه فعالیت می‌کند، به اعتباری دست می‌یابد که از هیچ مسیر دیگری قابل دستیابی نیست.

وی در پاسخ به انتقاد دربارهٔ حجم آثار نمایشگاه و امکان برگزاری نمایش‌های کوچک‌تر گفت: ما زیرساخت لازم برای این کار را فراهم کرده‌ایم و می‌توانیم با همین روند تا فصل آینده به فعالیت ادامه دهیم. از سوی دیگر، ما نمی‌دانیم زمان تا چه حد به ما فرصت کارکردن می‌دهد. در ضمن، چیدمان این نمایشگاه توسط آقای آو به‌گونه‌ای است که مخاطب ببیند که در همه‌جای زندگی می‌توان از هنر استفاده کرد؛ چه در پشت میز کار، چه در فروشگاه و چه در راهرو. مکان نمایشگاه ظرفیت ارائهٔ آثار به‌صورت گسترده را داشت و اینکه ما به سبب متعدد بودن آثار یک ماه برای برگزاری نمایشگاه در نظر گرفتیم که ممکن است تمدید شود تا مخاطبان با صبر و حوصله بتوانند آثار را مشاهده و بررسی کنند.

*بازخورد نمایشگاه چندین برابر انتظارمان بود 

وی دربارهٔ محدود بودن تبلیغات گفت: با وجود اینکه تبلیغات گسترده‌ای انجام نشد، بازخوردها چندین برابر انتظار ما بود. همچنین نسل جوان، بدون هیچ ارتباط یا انتظار قبلی، در فضای مجازی به تولید محتوا و بازتاب نمایشگاه پرداخت که این اتفاق فراتر از انتظار ما بود.

مدیر مجموعهٔ فرهنگی‌ـ‌هنری پیرسوک افزود: با اینکه مجموعه تازه افتتاح شده و فاقد امکانات جانبی مانند کافه یا فضای گفت‌وگوست، روزانه بیش از ۵۰ نفر از نمایشگاه بازدید می‌کنند که رقم قابل‌توجهی است.

تقوی با تأکید بر ضرورت تلاش همگانی برای ایجاد فضاهای فرهنگی گفت: ساختن فضای فرهنگی تنها به داشتن یک مکان محدود نمی‌شود، بلکه مجموع اقدامات کوچک هر فرد در این مسیر به ساخت این اتمسفر فرهنگی کمک خواهد کرد.

وی در ادامه با اشاره به تجربهٔ همکاری با هنرمندان شاخص حوزهٔ فرهنگ و ادبیات افزود: این همکاری‌ها با همراهی بی‌دریغ چهره‌هایی همچون مهندس مهرداد ایروانیان، رضا عابدینی، منوچهر بدیعی، مترجم برجسته، که با یک دعوت کوتاه به شیراز آمد و برای مخاطبان «اولیس» خواند، تا فرزانه طاهری یا عباس مخبر شکل گرفت؛ هنرمندانی که با وجود کوچک بودن مؤسسهٔ ما، همراهی کردند.

تقوی در ادامه با قدردانی از همکاری بی‌دریغ فریدون آو در برپایی این نمایشگاه گفت: ما از فریدون آو یک مشاوره خواستیم و یک حمایت بی‌دریغ گرفتیم. این تجربه بار دیگر برای من ثابت کرد که بزرگیِ انسان‌های بزرگ اتفاقی نیست. در کنار او بسیار آموختم و این نوع همکاری‌ها همواره مرا به یاد بیت فردوسی می‌اندازد که می‌گوید: «فریدون فرخ فرشته نبود / ز مشک و زعنبر سرشته نبود / به داد و دهش یافت این مردمی / تو داد و دهش کن فریدون تویی».

*تعدادی از مخاطبان با تردید می‌پرسیدند: این آثار واقعاً اصل هستند؟ 

هاله قزوینی نیز دربارهٔ میزان استقبال از نمایشگاه «مجموعه لعل» گفت: شمار قابل‌توجهی از بازدیدکنندگان این نمایشگاه افرادی بودند که هیچ آشنایی پیشینی با ما یا هنرمندان حاضر نداشتند. بسیاری از آن‌ها از اینکه می‌توانستند آثار شاخصی از تاریخ هنر ایران را از نزدیک ببینند، ابراز خرسندی می‌کردند.

این مدیر مجموعهٔ فرهنگی‌ـ‌هنری پیرسوک افزود: حتی برخی از مخاطبان علاقه‌مند به هنر در هفتهٔ نخست برگزاری نمایشگاه، بیش از یک‌بار از آن بازدید کردند و تعدادی نیز با تردید می‌پرسیدند که آیا آثار ارائه‌شده اصل هستند یا نه. این نمایشگاه به‌صورت دهان‌به‌دهان میان مخاطبان معرفی شد و به نظر می‌رسد حلقه‌ای از مخاطبان علاقه‌مند به هنر در حال شکل‌گیری است؛ روندی که معمولاً در فضاهای نمایشگاهی دائمی انتظار می‌رود.

قزوینی در پاسخ به این سؤال که اگر بخواهد نمایشگاه را به مخاطبان معرفی کند تا ترغیب به بازدید شوند چه می‌گوید، اظهار کرد: این نمایشگاه ناخودآگاه یادآور دوره‌ای از جوانی‌ام است که عرضهٔ محصولات هنری محدودتر بود. آن زمان هر رویداد هنری در شهر مسیر زندگی مرا شکل می‌داد؛ اتفاق‌های هنری گذرا و ناقص بودند، اما به‌نوعی سرنخی برای درک هنر یا ورود فعالیت‌های هنری به من می‌داد. این نمایشگاه نیز می‌تواند همان نقش سرنخ را برای مخاطبان امروز ایفا کند.

در پایان باید گفت برای نسل جوان هنرمندان تجسمی شیراز و مخاطبان، دیدن آثار اصلی هنرمندانی چون بهجت صدر، محصص، تناولی، متین‌دفتری، گلستانه، فرهاد مشیری، فرمانفرمایان یا کیارستمی از نزدیک، تجربه‌ای آموزشی و الهام‌بخش است که هیچ کتاب یا تصویر دیجیتالی جای آن را نمی‌گیرد.

نمایشگاه گروهی از مجموعه لعل (فصل اول) در مؤسسهٔ فرهنگی پیرسوک تا ۳۰ بهمن ادامه دارد و علاقه‌مندان می‌توانند از ساعت ۴ تا ۸ شب، یک‌شنبه تا جمعه، از این نمایشگاه بازدید کنند.