مدیریت شهری به دنبال مبارزه با سالک در شیراز، فارس اگاه/فارس سالک، یک بیماری انگلی‌ست که شیوع و بروز آن، ریشه در بهداشت محیط دارد؛ وجود این بیماری در هر نقطه‌ای، از نگاه سازمان‌های متولی بهداشت، نشانه وجود مراکز دپوی زباله، انباشت پساب‌ها و در مجموع کانون‌هایی است که منشاء آن را باید در پاکیزه نبودن محیط و رعایت نکردن اصول اولیه بهداشت محیط، جست و جو کرد؛ بیماری خطرناکی که حالا در قلب شیراز بازپیدا شده و سنگ سیاه را کانون کرده است.

بیماری سالک که نام علمی آن، لیشمانیوز (Leishmaniasis) است، یک بیماری انگلی محسوب می‌شود و عامل آن تک یاخته‌ای با نام لیشمانیا (Leishmania) با انواع مختلف است؛ سالک عمدتا در نقاط گرم یا نیمه گرم بروز و شیوع داشته و در دوره‌هایی از تاریخ اپیدمی‌های مرگ باری را در آسیا، آفریقا و آمریکا ایجاد کرده و بعد از مالاریا، دومین علت مرگ انسان براثر بیماری انگلی بوده است.

سالک هیچ دارو یا واکسنی برای پیشگیری ندارد و به انواع جلدی(پوستی) و مخاطی-جلدی یا احشایی تقسیم‌بندی می‌شود، مهلک‌ترین نوع آن احشایی (پوستی-مخاطی)؛ “سیستماتیک” یا “کالاآزار” است. در نوع پوستی، یک زخم در محل یا محل‌های گزش پشه خاکی و عمدتا در نقاط باز بدن مانند دست و صورت، ایجاد و بسته به شکل و ظاهر زخم؛ به انواع شهری یا خشک و روستایی یا مرطوب یا ماجور، تقسیم‌بندی می‌شود؛ البته این گونه نیست که نوع شهری فقط در شهرها یا نوع روستایی فقط در روستاها بروز داشته باشد.

جوندگان و سگ‌ها مخزن بیماری سالک‌ان

عامل انتقال بیماری سالک به انسان، پشه خاکی است؛ اما پشه فقط ابزار انتقال عامل بیماریست و کانون اصلی، سگ‌های ولگرد و جوندگان بزرگ جثه؛ نظیر موش صحرایی است. به این معنی که لیشمانیا، از یک حیوان آلوده به پشه خاکی و سپس به انسان منتقل می‌شود. از طرفی محیط زندگی پشه خاکی در ساختمان‌های مخروبه، محل دپوی زباله که شیرابه تولید کرده باشد، آب‌های راکد و ….. است؛ زیرا پشه خاکی برای تخم‌ریزی به این مناطق نیاز دارد. باید توجه داشت که به لحاظ علمی، اگر انگل عامل بیماری سالک چرخه زیستی خود در بدن حیوان را طی نکند، تبدیل به نوع بیماری‌زا نخواهد شد.

سالک مخاطی- جلدی(احشایی)، نوع نادری از بیماریست که توسط انگلی که باعث نوع پوستی بیماری شده، ایجاد می شود و امکان دارد چند ماه بعد از بهبودی زخم های پوستی، علائم آن بروز کند. در سالک احشایی، معمولا دو تا هشت ماه بعد از گزش پشه خاکی، خود را بروز داده و ارگان های داخلی مانند طحال و کبد و هم چنین مغز استخوان و سیستم ایمنی را درگیر می کند و اگر درمان به موقع و موثری انجام نشود، می‌تواند کشنده باشد.

با توجه به اینکه هیچ فردی، حتی کسانیکه قبلا به سالک مبتلا شده‌اند، از این بیماری مصون نیستند؛ همواره به افراد توصیه می‌شود که خود را از گزش هرنوع پشه‌ای مصون بدارند؛ اگرچه در گذشته تاکید می‌شد که هنگام سفر یا سکونت در نقاط روستایی، مراقبت بیشتری داشته باشید اما امروز شاهد بروز و شیوع این بیماری، بعد از سال‌ها، در مرکز شیراز هستیم.

بعضی نکات مهمی که در رفرنس‌های بهداشتی پیرامون سالک به آنها اشاره می‌شود اینست که، این بیماری عمدتا افراد فقیر با سوء تغذیه، جابجایی های جمعیتی و سیستم ایمنی ضعیف را درگیر می کند، با تغییرات محیطی مانند ساخت سدها، طرح های آبیاری و شهرنشینی مرتبط است و بخش کوچکی از کل افرادیکه مورد گزش پشه خاکی آلوده به انگل قرار می‌گیرند، شانس ابتلا به این بیماری را دارند.

شیراز یکی از کانون‌های دهگانه سالک در فارس

مواردی از سالک، که نامش برداشتی از مدت زمان طولانی از ابتلا تا بروز علائم و سپس بهبود کامل زخم بوده است؛ همواره در مناطقی از فارس به ویژه شهرستان شیراز، دیده و گزارش و ثبت شده؛ اما براساس شواهد و اعلام سازمان‌های مسئول، شاهد افزایش قابل توجه و حساسیت برانگیز تعداد موارد ابتلا، در حداقل ۱۰ نقطه از فارس هستیم که شیراز هم جزو آنها قرار دارد.

با توجه به چرخه انتقال این بیماری به انسان، افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد و جوندگان و عمدتا موش‌های صحرایی، افزایش ساخت و ساز، وجود ساختمان‌های نیمه‌کاره، مخروبه و محل دپوی زباله ساختمانی، وجود آب‌های راکد و مشکلات بهداشت محیطی …. از الزامات افزایش موارد ابتلا به بیماری سالک است.

انعکاس گزارش‌هایی مبنی بر بروز مواردی بیش از تعداد عادی و روتین، ابتلا به بیماری سالک در شیراز و بعضی نقاط استان فارس در یک ماه اخیر، منجر به انعکاس رسانه‌ای و واکنش مسئولان و دستگاه‌های مختلف منجمله دانشگاه علوم پزشکی و شهرداری و شورای شهر شیراز شده است.

شورای شیراز با محوریت کمیته محرومیت‌زدایی، شنبه ۲۷ خرداد در جلسه‌ای که با حضور یکی از معاونان شهرداری و شهردار منطقه فرهنگی تاریخی شیراز (که بیشترین موارد ابتلا در آن گزارش شده است) و نمایندگانی از دستگاه‌های اجرایی و بهداشتی درمانی به موضوع سالک و راهکارهای کنترل و پیشگیری از آن پرداخت.

آغازگر این جلسه که به دنبال بازدید میدانی اعضای کمیته محرومیت‌زدایی شورا از بافت تاریخی شیراز، برگزار شد، سیده مریم حسینی، عضو شورا و رئیس کمیته محرومیت‌زدایی بود که گفت: شیراز طی سنوات گذشته تاکنون یکی از کانون‌های بیماری سالک در فارس بوده و بیماری در اکثر نقاط این کلانشهر پراکنده است.

حسینی با تشریح آخرین وضعیت از بیماری سالک و آمار مبتلایان، گفت: ۳۰ درصد از مبتلایان دارای میانگین سنی زیر ۱۴ سال هستند و بیشترین موارد به نوع خشک یا شهری، اختصاص دارد؛ البته برای پیشگیری نیازمند تمهیدات گسترده‌ای هستیم که جلوگیری از ورود فاضلاب در معابر عمومی، جمع‌آوری و دفن صحیح زباله و ترغیب خیرین سلامت برای ورود به این موضوع جهت کمک به مبتلایان به این بیماری جهت انجام جراحی پلاستیک و کمک به آن‌ها ازجمله این تمهیدات است.

او با تأکید بر ضرورت حضور جدی‌تر ادارات بهداشت علوم پزشکی جهت آموزش و اطلاع‌رسانی پیشگیری و درمان از سایر دستگاه‌های مرتبط از جمله گروه‌های جهادی، هلال احمر، نیروی انتظامی و قرارگاه محرومیت‌زدایی سپاه پاسداران، ادارات میراث فرهنگی، شهرسازی، امور مساجد و یاوران شورا خواست تا برای حفظ سلامت و تأمین رفاه مردم در این موضوع همراهی کنند.

جمع‌آوری زباله ساختمانی و پاکسازی خانه‌های مخروبه و نیمه مخروبه بافت

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری شیراز نیز در این جلسه گفت: محرومیت‌زدایی همواره به این معنا نیست که باید یک خیابان یا جاده‌ای را آسفالت کرد و یا یک معبر بازگشایی تا محرومیت‌زدایی شود؛ بلکه باید تلاش شود تا یک فضای امن و با آرامش در یک محله ایجاد شود و این مفهوم واقعی و میدانی محرومیت‌زدایی است.

غلامرضا غلامی افزود: شهرداری منطقه ۸، اجرای پروژه‌هایی همچون کف‌سازی، پیاده‌روسازی، نورپردازی و دفع پسماند را در دستور کار قرارداده، اما باتوجه به مشکلاتی که وجود داشت، مقرر شد این جلسه با پیگیری مستمر رئیس کمیسیون محرومیت‌زدایی شورای اسلامی  شهر تشکیل تا مشکلات هرچه سریع‌تر با همراهی این کمیته برطرف شود.

او در این جلسه با اعلام آمادگی برای رفع هرچه سریع‌تر مشکلات این منطقه، تجمیع نخاله‌های ساختمانی را از اقدامات اثرگذار دانست و گفت: اقدامات لازم برای جمع‌آوری هرچه سریع‌تر نخاله‌های موجود، درختکاری  بوستان محله‌ای رهاشده از قبل، توزیع اقلام بهداشتی نظیر پشه‌بند، سمپاشی محیطی و اطلاع‌رسانی گسترده خانه به خانه در دستور کار قرار گرفت.

غلامی در بخشی از این جلسه طی تماسی با معاون دادستان شیراز درخواست صدور مجوز ورود برای پاکسازی ساختمان‌های نیمه مخروبه و فاقد سکنه و مخروبه در محدوده بافت تاریخی و فرسوده این کلانشهر را مطرح و در ادامه اضافه کرد: بافت تاریخی و ابنیه میراثی باید حفاظت و مرمت شود و در کنار اقدامات حفاظتی از میراث فرهنگی تأمین رفاه مردم و حفظ سلامتی ساکنین نیز مورد توجه جدی قرار گیرد.

افزایش قابل توجه بودجه عمرانی بافت تاریخی فرهنگی

شهردار منطقه تاریخی فرهنگی  شیراز نیز بر اهمیت تشریک مساعی دستگاه‌های اجرایی، گفت: در دو سال گذشته بیشترین رقم بودجه معادل چهار منطقه، برای بهسازی و مرمت بافت تاریخی از سوی مدیریت شهری به این منطقه اختصاص یافته و نمود آن اجرای برنامه‌های عمرانی است.

علی مصلی‌نژاد خاطرنشان کرد: برخی دستگاه‌های اجرایی باید نگاه ویژه‌ای به بافت تاریخی  داشته باشند تا بهداشت و امنیت خاطر مردم در وضع مطلوب قرار گیرد.

کاهش مبتلایان به بیماری سالک به دلیل اقدامات پیشگیرانه

رئیس مرکز بهداشت شهدای والفجر شهرستان شیراز نیز در این جلسه از کاهش مبتلایان به بیماری سالک به دلیل اقدامات پیشگیرانه خبر داد و ضمن ارائه آمار عملکرد مجموعه بهداشت بر ضرورت کمک سایر دستگاه‌ها تأکید کرد.

علیرضا شریعتی گفت: سه مرکز رایگان شناسایی و درمان سالک ایجاد شده و اقدامات آموزشی و پیشگیری در حال انجام است.

اخیرا معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز، آمار ابتلا را افزایشی دانسته و گفته بود طی سه ماه زمستان سال گذشته بالغ بر ۱۰۸۱ مورد تشخیص قطعی سالک در فارس داشتیم و پیش‌بینی حاکی از احتمال افزایش آمار این بیماری است و به همین دلیل بیماریابی در دستور کار قرار دارد.

دکتر عباس رضائیان‌زاده یکی از دلایل افزایش آمار را تشکیل تیم‌هایی برای بیماریابی در فارس و شیراز ذکر و خاطرنشان کرده بود: با توجه به اینکه انسان عامل تاثیرگذار در انتقال بیماری است، بنابراین شناسایی و درمان بیماران مبتلا به سالک، در پیشگیری از افزایش موارد ابتلا اثرگذار خواهد بود.

از گذشته تاکنون، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، شناسایی و درمان بیماران مبتلا به سالک را خدمتی رایگان تعیین کرده تا افراد مبتلا که عمدتا جزو اقشار کم درآمد جامعه هستند، تمایل به حضور در مراکز تشخیصی و درمانی را داشته باشند.

شهروندان باید متوجه باشند که وجود یک فرد بیمار در خانه، احتمال ابتلای سایر اعضای خانواده را بیشتر خواهد کرد.

براساس اعلام دانشگاه علوم پزشکی شیراز، کانون‌های بیماری سالک در استان فارس به ترتیب میزان شیوع شهرستان‌های شیراز، مرودشت، زرقان، زرین دشت، خرامه، آباده طشک(بختگان)، ارسنجان، استهبان، بیضا و کازرون بوده است.