چرخش‌های تحول‌آفرین در صنعت دانش‌بنیان/ از صادرات ربات تا پهپاد ، تهران- فارس آگاه – دولت سیزدهم با تغییر نگرش و ایجاد تحول و با اعمال برخی بازنگری‌ها و تصویب آئین نامه‌ها در جهت تسهیل و بهبود نظام ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان توانسته موفق عمل کند به گونه ای که تعداد این شرکت‌ها در ابتدای دولت سیزدهم ۵هزار شرکت بوده به ۱۰ هزار شرکت رسیده؛ یعنی دوبرابر افزایش داشته است.

به گزارش خبرنگار حوزه دولت فارس آگاه، یکی از دلایل رشد و شکوفایی اقتصادی کشورهای توسعه یافته توجه دولتِ این کشورها به اقتصاد دانش بنیان و شرکت های دانش بنیان است که مسئولیت تولید محصولات با ارزش افزوده بالا را عهده دار هستند و در واقع شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به ظرفیت‌هایی اقتصادیِ مبتنی بر دانش بومی و اتکاء به توان علمی و پژوهشی داخلی از ارکان بسترساز توسعه در چارچوب اقتصاد مقاومتی به شمار می‌روند.

این شرکت‌ها با تحول در عرصه علم و دانش و کشف یافته‌ها و نتایج جدید اقتصادی در رشد و توسعه مناطق مختلف تاثیر زیادی دارند بطوری که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با نخبگان و فعالان شرکت‌های دانش بنیان بر اهمیت نقش این شرکت‌ها در رونق اقتصادی و اقتصاد مقاومتی تاکید و آنها را موثرترین مولفه های تحقق پایدار اقتصاد توصیف کردند. در واقع یکی از نکاتی که رهبر انقلاب در دیدار مسؤولان و کارگزاران نظام هم به آن اشاره داشتند، تجربه مشارکت مردمی در اقتصاد با شرکت‌های دانش‌بنیان بود. تجربه‌ای که با تعیین یک نقشه راه باید در بخش‌های مختلف تکرار شود.

شرکت‌های دانش بنیان در توسعه اشتغال،کارآفرینی و اهمیت تجاری سازی فناوری نقش بسزایی دارند، زیرا این شرکت ها به عنوان بنگاه‌های اقتصادی از ارکان مهم توسعه و تحول در عرصه اقتصادی به شمار می‌روند و با توجه به شرایط و زیرساخت های مناسب هر استان و شهر و دارا بودن نیروی کار تحصیل کرده و وجود دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی زمینه خوبی برای فعالیت این شرکت‌ها فراهم شده است.

هرچند اقداماتی در گذشته در حمایت از شرکت‌های دانش بنیان انجام شده اما رشد مورد انتظار را شاهد نبودیم که دلیل آن نبود بازار برای شرکت دانش بنیان در مجموعه های دولتی در گذشته بود چرا که شرکت‌های دانش‌بنیان فقط به حمایت مالی نیاز ندارند بلکه به بازارهای داخلی که بخش بزرگی از آن شرکت‌های دولتی و سازمان‌های دولتی هستند هم نیاز دارند. از طرفی تامین نیروی انسانی متخصص و نیروی ماهر از نکاتی است که به آن توجه نشده بود.

دولت سیزدهم در آغاز فعالیت کاری خود که تولید را از محوری‌ترین نیاز کشور برشمرد، از همان ابتدا کابینه را به خط کرد تا موانع تولید را شناسایی و رفع کنند که در این میان حمایت کامل از شرکت‌های دانش بنیان را مورد هدف قرار داد و خطاب به فعالان عرصه تولید دانش‌بنیان قاطعانه گفت که اجازه نمی‌دهیم شرکت‌های دانش بنیان در پیچیدگی‌های اداری و سازمانی گرفتار شوند. بر این اساس رفع موانع شرکت‌های دانش‌بنیان و راههای برون رفت را در دستور کار قرار داد و بازکردن بازارهای بخش دولتی به روی شرکت‌های دانش‌بنیان، تامین نیروی انسانی متخصص و ماهر، توجه به زیست بوم اقتصاد دانش بنیان، توجه ویژه به اقتصاد دیجیتال و حمایت از صادرات محصولات دانش بنیان از رئوس برنامه‌های رئیس‌جمهور در این زمینه بود واز آن روز تاکنون و به گفته رئیس جمهور تعداد این شرکت‌ها که در ابتدای دولت سیزدهم پنج هزار شرکت بوده به ۱۰ هزار شرکت رسیده ؛ یعنی دوبرابر افزایش داشته است.

در کنار مجموعه‌های نوآوری که به صورت ویژه در حوزه‌های فناورانه مختلف همچون «فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی»، «دارو و فرآورده‌های پیشرفته تشخیص و درمان»، «مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی»، «ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته»، «وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی»، «برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات»، «فناوری اطلاعات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای»، «خدمات تجاری‌سازی» و «صنایع فرهنگی، خلاق، علوم انسانی» فعالیت می‌کنند و محصولات و خدمات متفاوتی را به جامعه و صنایع ارائه کرده‌اند، معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری هم در دولت سیزدهم به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی و دانش بنیان، مجموعه ای از فعالیت ها را برای توسعه هرچه بیشتر زیست بوم نوآوری و فناوری در کشور شامل جلب مشارکت وزارتخانه های مرتبط در اجرایی سازی شعار سال، تصویب و اجرای سریع قانون جهش تولید دانش بنیان، گسترش فعالیت های مرتبط با قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان را در دستور کار خود قرار داد که تاکنون اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان،توسعه فناوری‌های راهبردی و تجاری‌سازی فناوری، تنظیم گری فعالیت های دانش بنیانی دستگاه های اجرایی، همکاری های علمی و فناوری های بین المللی، توسعه فناوری‌های راهبردی، شبکه آزمایشگاهی فناوری های راهبردی، اجرایی سازی قانون جهش تولید دانش بنیان را دنبال کرده است.

اما چگونه شرکت‌های دانش بینان در این دوسال با افزایش دوبرابری روبرو شدند، برای پاسخ به این سوال باید به اقدامات دولت در این دو سال اشاره داشت؛

۱-نخستین گام بلند و دستور رئیسی در حمایت از دانش بنیان‌ها

رئیس جمهور در بدو فعالیت کاری خود در آذرماه ۱۴۰۰ از نمایشگاه دستاوردهای مراکز تحقیقاتی، پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاه شریف بازدید کرد که در این بازدید محققان جوان ضمن ارائه گزارشی از دستاوردهای خود، پیشنهادات و دیدگاه‌هایشان را با رئیس جمهور در میان گذاشتند که آیت‌الله رئیسی همانجا قول حمایت دولت از فعالیت‌های فناورانه را داد. در همین فرایند در بهمن ۱۴۰۰ و در راستای قولی که در حمایت از دانش بنیان‌ها داده شد، دریکی از نشست های هیات وزیران، با آیین‌نامه جذب و نگهداری سرمایه انسانی استعداد برتر و نخبه در دستگاه‌های اجرایی موافقت و همه دستگاه‌های اجرایی را ملزم به اعمال تکالیف مقرر در این زمینه کرد و پس از ۲ماه از تصویب این مصوبه در ۱۶ فروردین ماه ۱۴۰۱ نشستی را با کارآفرینان و فعالان تولید دانش‌بنیان برگزار و بر مدیریت دانش‌بنیانی در کشور و فرآیند شکل‌گیری ایده تا تبدیل آن به محصول تاکید کرد.

آیت الله رئیسی در این نشست ۲ساعته با کار آفرینان در راستای تحقق این فرآیند سه گام را محور اصلی حمایت از دانش بنیان ها قرار داد؛ اول: ایجاد تحول، تغییر نگرش‌ها، دوم: تحول در فرآیندها و سوم: ایجاد تحول نهادی.

رئیس جمهور واردات بی‌رویه را از موانع جدی توسعه شرکت‌ها و تولیدات دانش‌بنیان بیان کرد و در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نخستین دستور خود را صادر کرد؛ «تشکیل کارگروهی با محوریت معاونت علمی و مشارکت وزارتخانه‌های ذیربط برای هدایت، حمایت و نظارت بر شرکت‌های دانش‌بنیان.»

اما مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان در نخستین دیدار با رئیسی چه گفته بودند؟

تلاش برای شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، تجاری‌سازی تولیدات شرکت ها، خرید و صادرات محصولات و ایجاد یکپارچگی در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، حمایت از مالکیت فکری معنوی، تقویت دیپلماسی اقتصادی، تسهیل صدور مجوز کسب و کار، حمایت های بیمه ای و مالیاتیِ، رفع موانع گمرکی، جلوگیری از واردات محصولات مشابه و کوچک سازی دولت، از جمله مواردی بود که مدیران شرکت‌های دانش بنیان با رئیس‌جمهور در میان گذاشتند.

آیت الله رئیسی سه هفته بعد و در سفر استانی به قزوین به مردم وعده ای از جنس دانش بنیانی داد. «احیای دشت قزوین بر پایه روش‌های دانش‌بنیان». این اظهارات رئیسی نشان داد که حمایت از دانش‌بنیان‌ها لق‌لقه زبان و صرفا در جمع نخبگانی نیست بلکه پای حمایت دولت از این ظرفیت مهم به سفرهای استانی هم باز شد تا جایی که بازدید رئیس‌جمهور ازبخش‌های مختلف شرکت دانش‌بنیان صنایع هواپیماسازی ایران (هسا)، نمایشگاه دستاوردها و توانمندی‌های تعدادی از شرکت‌های دانش‌بنیان کرمانشاه، نمایشگاه شرکت‌های دانش‌بنیان «پیشران»، نمایشگاه دستاوردهای هوافضای دانشگاه امیرکبیر، نمایشگاه دستاوردهای دولت سیزدهم در حوزه اقتصاد روستا، بویژه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، بازدید از محصولات شرکت دانش بنیان هوش کاوان خراسان و دیگر نمایشگاه‌ها در سین برنامه‌های استانی دولت سیزدهم به عنوان یک مهم تعریف شد.

نخستین دستور ویژه رئیسی چه بود؟

رئیس‌جمهور پس از بازدید از نمایشگاه شرکت‌های دانش بنیان در استان‌های اصفهان و کرمانشاه و تهران در چهارمین بازدید از نمایشگاه شرکت‌های دانش بنیان پیشران در مرداد ۱۴۰۱دستور ویژه ای به دستگاه های اجرایی در استفاده از محصولات دانش بنیان خارج از بروکراسی اداری را هم صادر کرد.

۲-شرکت‌های دانش‌بنیان یک پای اصلی دیدارهای دیپلماتیک رئیسی

توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان فقط به سفرهای استانی بسنده نشد بلکه پای آن به دیدارهای دیپلماتیکی رئیس‌جمهور هم کشیده شد. «نیکلاس مادورو»، رئیس‌جمهور ضد امپریالیستی که ۲۰ خردادماه ۱۴۰۱ به تهران سفر کرده بود به اتفاق همتای ایرانی خود از نمایشگاه توانمندی‌ها و دستاوردهای دانش‌بنیان شرکت‌های ایرانی در حوزه‌های سلامت، امنیت غذایی، نفت، گاز و پتروشیمی دیدن کرد که گنجاندن بازدید عالی‌ترین مقام ارشد هر کشور در سفر به تهران از نمایشگاه توانمندی‌ها و دستاوردهای دانش‌بنیان شرکت‌های ایرانی یکی از مهمترین مقوله حمایت رئیسی از این شرکت‌ها شد. حال در پی استقبال مقامات کشورهای دوست منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از دستاوردهای ایران در عرصه دانش‌بنیان، رئیس‌جمهور بلافاصله از مسئولان دستگاه‌های مسئول در این حوزه خواست تا برنامه‌ریزی لازم برای صدور محصولات دانش‌بنیان کشورمان به این کشورها را در دستور کار قرار دهند.

همچنین بازدید الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور بلاروس از نمایشگاه توانمندی‌ها و دستاوردهای دانش‌بنیان شرکت‌های ایرانی هم در اسفند ماه ۱۴۰۱ از دیگر نمونه های توجه رئیسی به شرکت‌های دانش‌بنیان است. رئیس جمهور همچنین در دیدار «ایسیاکا عبدالقادر امام» دبیرکل سازمان «دی ۸» یک پای اصلی صحبت‌هایش معرفی و تبین دستاوردهای دانش بنیان جوانان ایرانی در پارک‌های علم و فناوری کشورمان بود که گفت ایران می‌تواند دستاوردهای فناورانه و دانش‌بنیان خود را با دیگر کشورهای «دی ۸» به اشتراک بگذارد.

رئیس جمهور همچنین در سفر به آفریقای جنوبی با حضور در «مرکز نوآوری و فن‌آوری ایران» در نایروبی، پایتخت کنیا، از پهپاد ایرانی «پلیکان» از دستاورد شرکت های دانش بنیان رونمایی کرد.

همچنین در سفر به مالزی در خرداد امسال یک ربات جراحی از راه دور ایران به اندونزی ساخت متخصصان ایرانی توسط یکی از شرکت های دانش بنیان صادر شد که این نمونه ای از دستاوردهای دانش بنیانی است.

۳-برپایی جلسات شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش بنیان

این جلسات برای نخستین بار در دولت سیزدهم و به ریاست آیت الله رئیسی در تیرماه ۱۴۰۱ تشکیل شد و آقای رئیسی لازمه تحقق شعار سال «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» را بر همین مبنا استوار و ضوابط برخورداری واحدهای فن‌آور مستقر در پارک‌های علمی فناوری از حمایت‌های قانون دانش بنیان را تصویب و همه دستگاه‌های اجرایی و مرتبط را برای اجرایی سازی قانون جهش دانش بنیان موظف کرد.

رئیس جمهور در دومین جلسه این شورا هم با افزایش میزان سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی در طول سال به مبلغ ۱۰۰ هزار میلیارد تومان برای صرف حمایت از تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان موافقت کرد تا بخشی از دغدغه آنها را مرتفع کند.

او در سومین جلسه که اخیر برگزار شد با تاکید بر اهمیت توجه به تجاری‌سازی و صادرات محصولات دانش‌بنیان، از همه دستگاه‌های مرتبط خواست علاوه بر کمک به ارتقای قابلیت‌های صادراتی این محصولات، با تکمیل‌تر شدن زنجیره ارزش در تولیدات دانش‌بنیان به افزایش تولید، اشتغال و خلق ثروت برای کشور کمک کنند.

رئیس جمهور همه دستگاه‌های اجرایی را مکلف کرد تا به ارتقای قابلیت‌های صادراتی محصولات دانش‌بنیان، تلاش کنند و از مسئولان دستگاه‌های مختلف به ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت خواست در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، علاوه بر تامین تجهیزات مورد نیاز آنها در داخل، از واردات کالاهایی که توسط این شرکت‌ها در داخل به میزان نیاز کشور تولید می‌شود یا ظرفیت و امکان تولید آن فراهم هست، جلوگیری کنند.

۴- مصوباتی که در حمایت از شرکت‌های دانش بنیان تصویب شد

تصویب آیین‌نامه جذب و نگهداری سرمایه انسانی استعداد برتر و نخبه در دستگاه‌های اجرایی، تصویب ضوابط برخورداری واحدهای فن‌آور مستقر در پارک‌های علمی فناوری، تصویب آیین‌نامه اجرایی اعطای اعتبار مالیاتی به شرکت‌های دانش بنیان با هدف حمایت از تعمیق فناوری، تصویب دستورالعمل‌های مرتبط با اعتبار مالیاتی بخش تحقیق و توسعه، اعتبار مالیاتی سرمایه‌گذاری مشترک بانکی و صندوق نوآوری و شکوفایی در شرکت‌های دانش‌بنیان و منع رقابت بخش دولتی، تصویب افزایش سرمایه صندوق نوآوری و شکوفایی به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان، تصویب کلیات آیین‌نامه جذب دانش‌آموختگان برتر و برگزیده بنیاد ملی نخبگان و تصویب آیین‌نامه جدید ارزیابی و شیوه‌نامه حمایت‌های مالیاتی از دانش‌بنیان‌ها.

از حمایت تا پیگیری و حصول نتیجه

افزایش ۵ برابری مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان در پروژه‌های وزارت نفت

تقویت بنیادهای نخبگانی استانی

صادرات ۸۵۰ میلیون دلاری شرکت‌های دانش‌بنیان

ایجاد بازار برای شرکت های دانش بنیان که با پیگیری های انجام شده معاونت علمی و با تلاش وزارت صمت بین فولاد مبارکه و شرکت ملی مس، ۲۶ بعلاوه ۵ شرکت با اعتبار ۸۶۰ میلیارد تومان قرار داد بسته شد

موافقت امضا ۲۲ قرارداد با شستا در حوزه دانش بنیانی امنیت غذایی و کشاورزی به ارزش ۸۰۰ میلیارد تومان

افتتاح نخستین خط تولید سی‌تی‌اسکن پیشرفته در کشور با بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان

دستیابی دانشمندان ایرانی به ژن درمانی برای درمان سرطان خون توسط برخی شرکت های دانش بنیان

افزایش ۲ برابری تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در دولت سیزدهم از پنج هزار به ۱۰ هزار شرکت

افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان همکار با وزارت نیرو به ۹۰۰ و شرکت‌های همکار وزارت نفت به ۵۰۰ شرکت و ۶ برابر شدن حجم قراردادهای منعقد شده از سوی دستگاه‌های اجرایی با شرکت‌های دانش‌بنیان

برگزاری نخستین دوره برنامه مشترک همکاری بین این معاونت و بنیاد ملی علوم طبیعی چین و حمایت از ۲۷ پروژه مشترک علمی- فناوری توسط طرفین

برگزاری ششمین دوره صندوق علمی راه ابریشم مابین معاونت علمی و فناوری و آکادمی ملی علوم چین و حمایت از ۶ پروژه تحقیق و توسعه مشترک

اجرایی شدن ۲۲ پروژه همکاری فناورانه شرکت های دانش بنیان ایرانی و روسی

آغاز همکاری های فناورانه ۵ دانشگاه برتر صنعتی ایران و دانشگاه پلی تکنیک سن پترزبورگ

راه اندازی مرکز تبادل علم و فناوری ایران و روسیه در سن پترزبورگ از جمله اقداماتی است که به سرانجام رسیده است.