استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله‌‏: اگر فرونشست در دشت مرودشت با سرعت کنونی پیش برود‏ ، هفت سال دیگر «کعبه زرتشت» فرو خواهد ریخت، به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه، چراغ خطر برای دشت مرودشت روشن شده است. فرونشست در این دشت به مرحله ای از بحران رسیده است که اگر جلوی برداشت آب‌های زیرزمینی گرفته نشود کمتر از ده سال دیگر کعبه زرتشت فرو خواهد ریخت. هشدار در مورد رسیدن فرونشست به محوطه نقش رستم و تخت جمشید از یک دهه‌ پیش داده شده بود. به گفته کارشناسان، زیرساخت اصلی سازه‌های هخامنشی بر بستر سنگی استوار است که از این نظر تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد، اما سازه‌هایی که بر بستر خاکی قرار دارند، به مرور و با ایجاد شکاف، آسیب‌پذیر شده‌اند. از جمله این سازه‌ها می‌توان به کعبه زرتشت و آرامگاه شاهان بزرگ ایران همچون داریوش، نقش برجسته‌های مهم آن چون تاج بخشی اهورامزاد به اردشیر بابکان و  پیروزی شاپور بر امپراتوران روم که ایران را به آن می شناسند اشاره کرد.

برای بررسی این پدیده، انجمن صنفی مرمتگران آثار تاریخی استان فارس با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و موزه جندی‌شاپور، نشستی تخصصی برگزار کرد. در این نشست که با دعوت از محمد درویش فعال  مطرح حوزه محیط زیست طرح، مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی صورت گرفت، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع فارس نیز حضور داشت.

* شیوه نگهداری بناهای باستانی در دشت مرودشت خوب نیست

استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در نشست تخصصی بررسی فرونشست زمین در نقش رستم‏ هشدار داد:  اگر فرونشست در دشت مرودشت با سرعت کنونی پیش برود در ۷ سال آینده شاهد فروریزی بنای باستانی کعبه زرتشت خواهیم بود و تنها کاری که از دستمان بر می آید جا به جایی قطعات باقی مانده از ریزش کعبه زرتشت ونگهداری آن به صورت تکه سنگ‌های پراکنده درموزه ها خواهد بود. یا نگهداری بخش باقی مانده به وسیله ساپورت‌هایی است که به کارگیری آنها در بناهای جهانی ضوابطی خاص دارد.

مهدی زارع با تاکید براینکه دشت مرودشت در وضعیت بحرانی قرار دارد و چراغ خطر برای آن روشن است گفت: رقم فرونشست در دشت مرودشت ۲۳ تا ۲۵ سانتیمتراست و این رقم بسیار قابل ملاحظه ای است. ما با فراینده فرونشستی مواجه هستید که سرعت رشد سریعی دارد  به طوریکه حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد این فرونشست ها در سه سال اخیر رخ داده است. چاره کار این است که ابتدا سرعت رشد فرونشست کند و سپس متوقف شود.

وی توضیح داد: لازم است با پایش فنی که امکانات و متخصصانش در استان فارس وجود دارد با ‏دیتای با کیفیت خوب ‏میزان فرونشست بررسی شود تا بتوان چاره ای دقیق و بازدارنده برای کنترل سرعت و سپس توقف فرونشست اندیشید . اطلاعاتی که تا امروز داریم عامل فرونشست را برداشت ‏آبهای زیر زمینی ‏می خواند و جز آن اطلاعات اخیر هم از این خبر می دهد که شیوه ‏نگهداری بناهای ‏باستانی کیفیت لازم را ندارد و هر نوع کاوش دراین محوطه نیز باید با درنظر گرفتن ‏وضعیت محل و ‏فرونشست های موجود انجام شود. همچنین درهمه کاوش ها و مرمت ها باید مسئله ‏فرونشست مورد توجه ‏قرار گیرد.

زارع با تاکید براینکه فرونشست رد اکثر دشت های کشور در حال رخ دادن است  اظهارداشت: در ۴۰ ساله اخیر حفر بی رویه چاهه ها و برداشت آب های زیر زمینی در کشور ما باعث شده که به تدریج منابع آبخوان های ۶۳۵ دشت مهم ایران انچنان کم شود که حدود ۴۰۰ دشت گرفتار شوند و از این میان ۴۵ دشت دچار نشست های بسیار شدید و فرونشست‌های بحرانی بالای ۲۰ سانت هستند که دشت مردوشت یکی از این دشت های بحرانی است. اولین گزارش ها مربوط به فرونشست در تخت جمشید مربوط به ۱۶ سال پیش است  اما گفته می‌شود در تمام این سال‌ها شکاف‌ها و چاله‌ها با خاک و سنگ‌ریزه پر شده بودند و حالا در ‏بارش‌های اخیر همان شکاف‌ها ‏عمیق‌تر شده‌اند و حتی در بخش‌هایی از محوطه، زمین دهان باز کرده و ‏وضعیت این محوطه باستانی را نگران‌کننده کرده است.‏

در کادر خاکستری میان مطلب کار شود: اگر فرونشست در دشت مرودشت با سرعت کنونی پیش برود سال ۱۴۱۰ شاهد فروریزی بنای ‏باستانی کعبه زرتشت خواهیم بود و تنها کاری که از دستمان بر می آید جا به جایی قطعات باقی مانده از ‏ریزش کعبه زرتشت ونگهداری آن به صورت تکه سنگ‌های پراکنده درموزه ها خواهد بود

این استاد زلزله شناسی اضافه کرد: درحالیکه این دشت با مشکل افت آبهای زیر زمین مواجه است همچنان در این منطقه برنج وذرت کشت میشود و در حوالی حریم بناهای باستانی نیز دامداری وسیعی مشغول به کار است ودام ها نیز در حریم درجه دو مشغول به چرا هستند که این فرایند به همراه برداشت آبهای زیر زمین اگر ادامه پیدا کند تخریب گسترده ای را در نقوش برجسته ایجاد خواهد کرد چنانکه اکنون محیط پیرامونی آن آسیب بسیار بزرگی زده است.

*خطر فرونشست در نقش رستم جدی و غیر قابل چشم پوشی است

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور نیز در این نشست تخصصی، خطر  فرونشست نقش رستم را جدی و غیر قابل چشم پوشی است، گفت: آمارها نشان میدهد که شرایط کنونی دشت مرودشت به شکلی است که برای رسیدن به آب باید چاه هایی به عمق ۳۵۰ متر حفر کنیم درحالیکه ۲۰ سال پیش در همین دشت با حفر چاه ۸۰ متری به آب می رسیدیم و این بدان معناست که مردوشت یکی از وخیم ترین شرایط را در میان دشت های کشور داراست.

محمد درویش با تاکید براینکه نقش رستم بنایی غیر قابل ارزش گذاری است و باید برای نجات آن به اقداماتی اساسی و نه مقطعی دست بزنیم افزود: خوشبختانه ما اکنون یک مستمسک قانونی به نام سند ملی امنیت غذایی داریم که به امضای شخص رئیس جمهور دولت سیزدهم رسیده است و با مطالبه آن می توانیم به نجات بناهای باستانی و البته نجات زادبوم ایران بپردازیم.

درویش در توضیح سند ملی امنیت غذایی گفت: مطابق این سند تا افق ۱۴۱۱ ما باید دستکم سی میلیارد متر مکعب مصرف آب را در بخش کشاورزی کم کنیم. یعنی از ۸۱ میلیارد متر مکعب کنونی به  ۵۱ میلیارد متر مکعب برسیم و ناترازی باید به ۱۰۵ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند در حالکیه که اکنون ناترازی ۱۵۱ میلیارد مترمکعب است این یعنی به طور متوسط در طول هفت سال آیند باید بین ۶تا ۷ میلیارد مترمکعب در سال صرفه جویی آب در بخش کشاورزی، صنعت و خدمات ایجاد کنیم. همچنین هر نوع طرح توسعه و بارگذاری جدید و حتی ساخت سد به بهانه تامین آب شرب یا تامین آب برای بخش کشاورزی یا اجرای طرح های شیرین سازی و انتقال آب برای بخش صنعت مطابق مفاد این سند «کن لم یکن» است.

* ده هزار هکتار اطراف سایت‌های تاریخی مناطق ممنوعه اعلام شود

وی با تاکید براینکه ده هزار هکتار اطراف سایت‌های تاریخی دشت مرودشت باید مناطق ممنوعه اعلام شود گفت: این محدوده دستکم برای ده سال باید از هرنوع بار گذاری (کشاورزی و صنعتی) مبرا شود و دولت باید محل اجرای طرح سند ملی امنیت غذایی ایران خسارت نکاشت را به کشاورزان و دیگر افراد ذی نفع بپردازد.

*اولویت اجرای سند امنیت ملی، در اطراف سایت تاریخی باشد

این فعال محیط زیست با تاکید بر اینکه اولویت اجرای سند امنیت غذایی باید نسبت به سایت‌های تاریخی گذاشته شود و این مناطق باید ممنوعه اعلام شوند، اظهار داشت: هرچند اجرای این سند ممکن است جراحی دردناکی باشد، اما برای نجات کشور ضروری است. این سند توسط ۱۵۰ کارشناس عالی‌رتبه در طی شش سال با هدف صرفه‌جویی ۳۰ میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی و بر اساس مستندات واقعی تهیه شده است.پ

درویش اضافه کرد: دوره‌ای که کشور بر اساس اقتصاد آب‌محور تعریف شود به پایان رسیده است و برای اینکه بتوانیم زیستی پایدار در کشور ایجاد کنیم باید با استفاده از سند ملی امنیت غذایی جلوی کشت در مناطق ممنوعه و کشت‌های پرآب‌بر در دیگر مناطق گرفته شود.

این فعال محیط زیست تأکید کرد: ما به دنبال تعطیلی کشاورزی نیستیم، بلکه باید به سمت کشاورزی مدرن حرکت کنیم و فقط در دشت‌های ممنوعه نباید کشت انجام شود. ما خواهان ارتقاء تولید در واحد سبز و رعایت هنجارها و ملاحظات محیط زیستی با توجه به شرایط زیست‌بومی کشور هستیم. این هدف کاملاً عملی است و ۱۵۰ کارشناس راهکارهای موجود را در سند امنیت ملی غذایی مشخص کرده‌اند. این یک مطالبه جدی است و مردم و علاقه‌مندان به محیط زیست باید پیش از هر چیز این سند را که تنها سی صفحه است مطالعه کنند تا بتوانند از مسئولان خواسته‌های خود را مطرح کنند.

*طی سی سال گذشته دو سوم ذخیره آب هزار ساله ایران استفاده شده است

درویش با اشاره به اینکه تمامی آبی که در طول هزار سال اخیر در آبخوان‌های کشور ذخیره شده است ۲۵۰ میلیارد متر مکعب بوده، اظهار داشت: در حدود ۳۰ سال اخیر از این مقدار، ۱۵۱ میلیارد متر مکعب آب برداشت کرده‌ایم. این بدان معناست که طی این سه دهه، دوسوم ذخیره هزار ساله آب ایران برداشت شده است و اگر این عمل را جنایت ندانیم، حتماً حماقتی بزرگ و کسوف خرد است.

وی ادامه داد: آنچه در نقش رستم اتفاق افتاده واقعاً غم‌انگیز است و باید با قدرت رسانه‌ای بیشتری منتقل شود. اوضاع بسیار بحرانی است و باید رودربایستی و ملاحظه‌کاری را کنار گذاشت. نقش رستم، پاسارگاد و تخت جمشید، صندوق‌های ارزی پایدار ایران هستند و بهانه‌های افتخار به ایرانی بودن ما. هزاران نسل ایرانیان از این سرمایه‌ها پاسداری کرده‌اند و نباید اجازه دهیم این امانت به این راحتی فروپاشد. آیندگان هرگز ما را نخواهند بخشید.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه استان فارس با دارا بودن میراثی مهم و جذابیت‌های گردشگری می‌تواند تولید پول کند و نیازی به کشت و زرع به این گستردگی در این استان وجود ندارد، افزود: باید به سمت اقتصادی حرکت کنیم که آب‌محور نباشد. استان فارس، با بالاترین ظرفیت انرژی خورشیدی به‌طور خاص، می‌تواند به قطب صادرکننده انرژی خورشیدی تبدیل شود و هم مشکل ناترازی انرژی را حل کند و هم از مصرف مازاد جلوگیری کند.

درویش در پایان گفت: منتظر کسی نباشید تا شمارا نجات دهد. نجات دهند را در آیینه ببینید و با مطالبه‌گری به دنبال اجرای سند ‏ملی امنیت غذایی باشیم تا بتوانیم جلوی فرونشست ها را بگیریم. سکوت و انفعال و قهر کردند مشکلی از ‏ما حل نخواهد کرد.