نشست تخصصی کورانگون با موضوع نجات کهن‌ترین نگارکند عیلامی و بررسی جایگاه آن در فرهنگ و تمدن عیلام، با حضور مدیر کل میراث فرهنگی فارس، جمعی از اساتید برجسته مرمت، باستان‌شناسی، دانشجویان و علاقه‌مندان به حوزه‌های تاریخ، باستان‌شناسی و مرمت در سالن غزل تالار حافظ شیراز برگزار شد. در این نشست، پیرامون مرمت اساسی کهن‌ترین نقش برجسته عیلامی در شهرستان رستم فارس و اهمیت آن، سخنرانی‌هایی ایراد شد.

** احیای هویت فرهنگی ایران در سایه خدایان باستانی!

کورانگون نقش برجسته ای که شاید نام آن به گوش خیلی از بیشتر اهالی فارس هم نخورد باشد نگارکند عیلامی است که خوشبختانه گام بلندی برای مرمت آن برداشته شده است مرمت نقش برجسته کورانگون را می‌توان یک ابرپروژه تاریخی دانست، هم به لحاظ اهمیت این نقش برجسته و هم به دلیل آسیب‌های فراوانی که در طول سال‌ها بر آن وارد شده است. تاکنون در تاریخ فارس، هیچ اقدام جدی برای مرمت و استحکام‌بخشی این اثر تمدنی ایران انجام نشده بود وشاید بتوان گفت جز مقاومت طبیعی سنگ‌های کوه پاتاوه، خدایان عیلامی خود حامی نقششان بر سینه این کوه بوده اند که تا کنون به طور کامل منهدم نشده است!

نقش برجسته کورانگون که در سال ۱۳۱۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود، به دلیل بی‌توجهی و عوامل طبیعی، به توده‌ای حجیم و در معرض انهدام تبدیل شده بود. خوشبختانه، در نهایت و در یک بستر علمی، اقدامات لازم برای استحکام‌بخشی و مرمت این اثر تاریخی آغاز شده است. ارتفاع این نقش برجسته تا سطح زمین حدود ۴۰ متر است و سنگ‌های کوه نیز به گفته سیروس زارع، مرمتگر این بنا، بسیار متخلل شده بودند. علاوه بر این، انفجارهای ناشی از ساخت جاده نیز آسیب‌های قابل توجهی به این اثر وارد کرده است. ارتفاع زیاد و وضعیت پرتگاه‌گونه این منطقه و متخلخل بودن بافت کوه، کار مرمت را بسیار دشوار و پیچیده کرده است.

**جز نقش اهورامزدا ، کورانگون تنها نقش باقی مانده از خدایان باستان است

در دکتر نوروز رجبی، استاد برجسته باستان‌شناسی، در مورد اهمیت نقش برجسته کورانگون در فرهنگ و تمدن ایران در این نشست سخنانی ارزشمند بیان کرد و گفت: کورانگون نخستین بار توسط مورخ و باستان‌شناس آلمانی، بارون مکس وان اوفنهایم، به جهانیان معرفی شد. این نقش‌برجسته در شهرستان رستم، بر فراز کوه پاتاوه و مشرف به رود فهلیان قرار دارد.

رجبی با اشاره به اینکه مسیر تخت جمشید به شوش در گذشته شاهراه اداره جهان محسوب می‌شد و نقش برجسته کورانگون در این مسیر قرار داشت، توضیح داد: این اثر با دیرینگی بیش از ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، در شمال استان فارس و در ده کیلومتری شمال غربی شهر فهلیان واقع شده است. مدارک به‌دست‌آمده از محوطه‌های باستان‌شناسی هفت‌تپه، شوش و انشان، نشان می‌دهد که قاب اصلی این نقش برجسته مربوط به آغاز هزاره دوم پیش از میلاد است و از نظر شمایل‌نگاری، شباهت زیادی به مهرهای یافت‌شده در این مناطق دارد.

قاب اصلی: جشن نیایش آب و خدایان عیلامی

رجبی درادامه توضیح داد: نقش برجسته کورانگون دو قاب دارد که قاب اصلی آن مربوط به آغاز هزاره دوم پیش از میلاد است. در این قاب، مراسم نیایش آب و جشنی مذهبی در حضور زوج خدایان عیلامی، هومبان (بزرگ‌ترین خدایان) و کریریشا (مادر خدایان)، به تصویر کشیده شده است. وی افزود: عیلامیان به تعدد خدایان اعتقاد داشتند و در این نقش‌برجسته، ایزد نر ریشو با تاج شاخدار بر سر و نشسته بر مارچنبره، در دست چپ خود سر مار و در دست راست ظرف آبی را گرفته است. جریان آب از این ظرف به دو جهت جاری می‌شود و وارد جام‌هایی می‌شود که در دستان دو فرد کنار او قرار دارد. بر اساس تفسیر متون عیلامی، این ایزد هومبان، خدای آب‌های زمین، است.کریریشا، ایزدبانوی جنوب ایران، نیز در این نقش‌برجسته حضور دارد. او تاجی با دو شاخ بزرگ بر سر دارد و لباس بلندی تن او را پوشانده است. دست‌هایش به سنت عیلامیان، در مقابل سینه و شکم بر هم گذاشته شده است.

قاب دوم: نیایش‌گران و آیین تشرف

رجبی در مورد قاب دوم که حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد اضافه شده است، توضیح داد: اطراف قاب اصلی، نیایش‌گرانی را نمایش می‌دهد که در اطراف خدایان قرار دارند و از پله‌ها پایین می‌روند. این افراد به آیین تشرف و زیارت خدایان دعوت شده‌اند و به سمت مراسم نیایش آب می‌آیند. برخی از آن‌ها به نشانه سکوت دست بر سینه گذاشته‌اند و برخی دیگر به نشانه احترام دست‌های خود را بالا آورده‌اند. وی همچنین اشاره کرد: در پشت این نقش، پشته‌ها و نهشت‌های فرهنگی وجود دارد که نیازمند کاوش‌های باستان‌شناسی دقیق برای ارزیابی لایه‌های تاریخی و فرهنگی آن است.

رجبی با تاکید براینکه کریریشا در بافت فرهنگی عیلام ایزدی بسیار مهم است و حضور او در این نقش‌برجسته از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، افزود: جامعه عیلام، مانند بین‌النهرین، جامعه‌ای خدا محور بود و یکی از وظایف پادشاهان خدمت به خدایان بود. این نقش‌برجسته نمادی از خدمت پادشاهان عیلامی به خدایان آب است. وی همچنین خاطرنشان کرد که جز در نقش برجسته کورانگون، در هیچ اثر هنری باستانی دیگری حضور خدایان دیده نمی‌شود، مگر در نقش‌برجسته‌های ساسانی که اهورامزدا در آن‌ها ظهور یافته است.

وی در پایان با اشاره به اینکه این نقش برجسته برروی گسل قرار دارد و با لغزش سنگ ممکن است کل نقش برجسته بهم بریزد خاطرنشان کرد: یکی از مهم ترین دغدغه های من انجام کاری برای این نقش برجسته مهم بود بالاخره مدیری به فارس آمده که با اختصاص بودجه، اقدام به مرمت این اثر مهم تاریخی کرده است. نقش برجسته کورانگون نه تنها یک گنجینه تاریخی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی ایران است که نیازمند توجه و حمایت بیشتر برای حفظ آن برای نسل‌های آینده است.

*** تبدیل کورانگون به برند گردشگری فرصتی برای معرفی شهر پرجاذبه رستم

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس در گفت‌وگو با فارس آگاه، از برنامه‌های ویژه‌ای که برای مرمت و توسعه گردشگری نقش برجسته کورانگون در شهرستان رستم فارس در نظر گرفته شده است، خبر داد. محمد ثابت اقلیدی با اشاره به اهمیت تاریخی این سنگ‌نگاره و لزوم حفاظت از آن، توضیح داد: تمرکز اصلی بر تکمیل مرمت این نقش برجسته و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در اطراف آن است. برای این پروژه از محل مسئولیت‌های اجتماعی وزارت نفت مبلغ یک میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافته است. علاوه بر این، ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار استانی نیز برای مرمت این سنگ‌نگاره در نظر گرفته شده است که به زودی جذب خواهد شد. همچنین به دنبال جذب بودجه از سند اعتبارات ملی نیز برای نجات‌بخشی این اثر تاریخی هستیم.

وی افزود: در گام‌های بعدی، توسعه زیرساخت‌های گردشگری شامل ایجاد مسیر دسترسی ایمن، نورپردازی و دیگر امکانات لازم در دستور کار قرار دارد. این اقدامات به منظور تبدیل کورانگون به یک مقصد جذاب گردشگری برای عموم مردم، باستان‌شناسان، تاریخ‌نگاران و معماران خواهد بود.

ثابت اقلیدی در ادامه گفت: پروژه مرمت و استحکام‌بخشی این سنگ‌نگاره در مهرماه سال جاری با حمایت فرمانداری شهرستان رستم و اداره کل میراث فرهنگی استان آغاز شده است. تاکنون فاز اول پروژه که شامل مرمت و اقدامات حفاظتی اولیه است، حدود ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. این اقدامات حفاظتی به منظور جلوگیری از تخریب بیشتر سنگ‌نگاره به دلیل فرسایش‌های طبیعی و گذر زمان صورت گرفته است.

ثابت اقلیدی تأکید کرد که کورانگون به عنوان یکی از مهم‌ترین سنگ‌نگاره‌های تمدن ایران، پس از تکمیل مراحل اولیه مرمت، به مرحله چهارم خواهد رسید که در آن به معرفی این نقش برجسته به مخاطبان و بازدیدکنندگان پرداخته خواهد شد. او افزود: این پروژه نه تنها به منظور حفظ این اثر تاریخی است، بلکه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری جدید در شهرستان رستم مطرح می‌شود که می‌تواند توجه عموم مردم و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران را به این منطقه جلب کند.

مدیر کل میراث فرهنگی فارس همچنین در مورد پتانسیل‌های گردشگری شهرستان رستم اظهار داشت: این منطقه با برخورداری از آثار باستانی فاخر و زیبایی‌های طبیعی بی‌نظیر، هنوز در زمینه گردشگری به طور کامل معرفی نشده است که با برندسازی کورانگون، می‌توان نگاه‌ها را به این شهرستان معطوف کرده و آن را به مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرد. این منطقه با داشتن جاذبه‌های باستان‌شناسی و طبیعی همچون نقش برجسته کورانگون، می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری استان فارس تبدیل شود.

ثابت اقلیدی همچنین از ادامه مرمت و حفاظت سنگ‌نگاره‌های دیگر در استان خبر داد و گفت: به‌طور هم‌زمان با مرمت کورانگون، کارگاه‌های مرمت در دیگر مناطق استان فارس نیز فعال هستند. این مناطق شامل سنگ‌نگاره‌های نقش رستم در شهرستان مرودشت، نقش رستم در داراب، نقش برجسته تنگ براق در شهرستان اقلید، نقش برجسته سرباز پارتی در شهرستان قیروکارزین، نقش برجسته برم دلک در شیراز، نقش برجسته تنگ چوگان در کازرون و نقش برجسته سراب بهرام در نورآباد ممسنی می‌شود. همچنین ساماندهی محور ساسانی کازرون و سروستان نیز در دست اجرا است.

درآخر باید گفت، مرمت نقش برجسته کورانگون، فراتر از یک پروژه حفاظتی، حرکتی نمادین برای حفظ هویت تاریخی و فرهنگی ایران است. این اثر کهن، گواهی بر تمدن عیلامی و میراثی ارزشمند برای نسل‌های آینده است. با وجود چالش‌های فنی و مالی، این پروژه نیازمند حمایت گسترده‌تر مسئولان و مشارکت جامعه باستانشناسی ایران است چرا که تنها با همکاری و توجه جدی می‌توان این گنجینه تاریخی را از گزند زمان نجات داد و آن را به عنوان نمادی زنده از تاریخ ایران، به جهانیان معرفی کرد.