افول آن  نگار از یاد رفته شیرازی ، به گزارش سيد محی الدین حسینی ارسنجانی خبرنگار فارس اگاه ، شیراز شهر راز علاوه بر آنکه خاستگاه شعر و ادب پارسی و برخوردار از دو مکتب ادبی و فلسفی کهن و مهم است و از مشخصه های مکاتب حکمت ایرانی، اسلامی و الهیات،هنر کتابت و خوشنویسی هم برخوردار است.ممکن است برخی بعنوان برخورداری شیراز از مکاتب مختلف منتقد و معترض باشند اما از یک سو این انتقادات و خرده گیری ها مهم نیست زیرا پیشینه و سوابق تاریخی این شهر و بزرگان علم و حکمت، فلسفه ادب و هنر شیراز و فارس موید این سخن است که شیراز صاحب مکتب های علمی و ادبی، هنری و فلسفی است و از دیگر سو از آنجا که در هر یک از مکاتب یاد شده در طول تاریخ چند هزار ساله شیراز و فارس بزرگان و صاحب نظران فراوانی در زمینه های مختلف آمده و رفته اند و تاثیر گذاری لازم بر علم و زندگی مردم ایران و جمع کثیری از مسلمین و اهل اسلام بویژه مذهب تشیع گذاشته اند بنابراین همگی اینان از جمله پیروان، موثرین و مروجین مکاتب نام برده شده در این خطه مهم از کشورمان محسوب میگردند و باید آثارشان به همگان معرفی و بازگو شود.یکی از جمله مکاتب کمتر نام برده شده در ایران و کمتر پرداخته شده به آن همانا مکتب هنر شیراز است که در این مجال نگاهی گذرا و مروری به اجمال بر پیشینه و ساختار مکتب هنری شیراز و فارس خواهیم داشت.

  جلوه های مکتب هنر شیراز

خط،خوشنویسی،نقاشی،تذهیب،نگارگری،کاشی کاری،جلد سازی، کتابسازی،کتاب آرایی، صحافی، مقرنس کاری، آینه کاری و سایر هنر های دینی و ایرانی منسوخ شده یا در حال فراموشی با حیات چند صد ساله اشان از جمله مظاهر بارز و جلوه های روشن مکتب هنری شیرازند که باید مورد مطالعه علمی و دقیق اهالی پژوهش در حوزه مکتب شناسی خاصه مکتب هنر ایران و به طور ویژه مکتب هنر خوشنویسی و خط شیراز قرار گیرد.مکتبی که قدمت حد اقل هزار ساله دارد اما اوج درخشش و رونق آن را باید در دوران تابناک هنر خوشنویسی از عهد تیموریان تا قاجاریه دانست. در این فاصله آثار بسیار مهم و منحصر به فرد انواع هنر از سوی هنرمندان ملی و محلی ساکن در شیراز و برخی مناطق فارس خلق گردید به گونه ای که میراث گرانسنگ برجای مانده از دورانهای تاریخی تیموری و بویژه صفویان و اعصار بعد از آن از افشاریان گرفته تا عصر زندیه و دوره قاجاریه و تا حدود کمی در اوایل دوره پهلوی اول همه و همه حکایت از غنا و پرباری مکتب هنر شیراز دارد.زنده یاد حبیب الله آیت الهی چهره نامدار هنر درباره مکتب هنری شیراز مقالات بسیار داشت و پژوهش های فراوانی هم او و هم دیگر مولفان و نویسندگان نامی معاصر در این باره انجام داده اند که چراغ راه دوستداران شناخت و مطالعه مکتب هنر شیراز قرار گرفته است.البته ویژگی کلی مکتب هنر شیراز گمنامی و ناشناختگی آن در بین مکاتب هنری ایران و اسلام است و لذا باید در این باره بهتر و بیشتر مطالعه نمود و درباره آن نوشت.آنچه که در ادامه می خوانید  درس گفتارهایی از نام آوران معاصر استادان فقید عبدالله انوار،مهدی بیانی،حبیب الله آیت اللهی و برخی منابع مکتوب از جمله برداشت هایی از نشریات و کتب چاپ سنگی و چاپ سربی، تذکره ها، فارسنامه ها و شیراز نامه های منتشرشده در دهه های اخیر.  .

  مکتب هنر شیراز متاثر و تاثیر گذار بر سایر مکاتب هنری ایران

هیچ مکتب هنری به طور مستقل و بدون تاثیر از سایر مکاتب هنری ایران و جهان شکل نگرفته و دوام و قوام نیافته است.بنابراین مکتب هنر شیراز هم از دیرباز از مکاتب هنری مختلف از جمله مکاتب هنری اسلامی و ایرانی قبل و بعد از اسلام، مکاتب هنری هند و چین و…تاثیر پذیری داشته و در داخل کشور مان بیشتر متاثر از هنرهای رایج در دوره ساسانی و هخامنشی و بعد از اسلام تاثیر یافته از مکاتب هنری دوره های عباسیان و سلجوقیان و بهره گرفته از مکاتب هنری شکل گرفته در دوره های تاریخی مغولان و تیموریان،مکتب هنری سامانیان و مکتب هرات و تبریز واصفهان است.بنابراین نمی توان به طور حتم اظهار داشت شیراز خود به خودی صاحب مکتب مستقلی از هنر بویژه هنر کتابت، خط و خوشنویسی بوده است همچنان که هنرمندان نامی و گمنام شیراز در انواع هنرها و از جمله هنر مصورسازی و انواع خطوط نسخ و ثلث و نستعلیق، رقاع و… نقاشی و تذهیب و دیگر هنرها با سرمشق گرفتن از روی دست سایر هنرمندان ملی و اسلامی صاحب مکتب پربار هنر یا مکاتب حکمت و فلسفه، الهیات و ادبیات و…شده اند.

  مصادیق ممتاز هنر شیراز در دو دوره مهم تاریخی

ضمن توجه به تاثیر پذیری مکتب هنر شیراز از سایر مکاتب هنری باید گفت مکتب هنر شیراز از دو مکتب هنری دوره های صفویه و قاجاریه تاثیر پذیری بیشتری پیدا کرده و بیشتر آثار فاخر و ماندگار هنری هنرمند ان شیرازی و استان فارسی از میان هنرمندان برخاسته از این دو دوره تاریخی ایران هستند. هرچند که در بحث هنر نگارگری و تذهیب دوره های افشاریه و زندیه و البته قاجاریه از جمله دوره های درخشان و پرافتخار هنرمندان شیرازی اند و هنرمندان و صاحبان آثار این دوره ها در خور و شایسته تقدیر خط و تذهیب و کتابت محسوب می شوند.

شاهکارهای هنری کتابت بسیار عالی و زیبا از کتب شعر حافظ و سعدی و کتابت عالی قرآن ها و ادعیه توسط هنرمندان خوشنویس و کاتبان بزرگ وحی الهی در شیراز توسط مفاخر و مصادیق ممتاز این هنر خط دوره صفویه از جمله شادروانان محمد قوام شیرازی، حاجی جمال شیرازی، محمد مسیح شیرازی ،علی رضا ابن کمال الدین شیرازی و… انجام یافته است همچنانکه در دوره قاجار شیراز و برخی شهر های فارس از جمله شهر های ارسنجان و نی ریز، جهرم و کازرون و….پایگاه و جایگاه نشر و ترویج هنر خط، کتابت و خوشنویسی بوده اند و در این مناطق آثار مهم هنری از جمله دیوان های شعری شعرای بزرگ از جمله حافظ و سعدی، مولوی، خیام، جامی،ناصر خسرو و… کتب جوامع الحکایات،یوسف و زلیخا،منتهی الآمال، صحیفه سجادیه،سوره های قرآن و کتاب شریف نهج البلاغه،ادعیه پراکنده از امامان دینی شیعی، خمسه نظامی، جامع التواریخ، شاهنامه فردوسی، تالیفات و متون ادبی، تاریخی و دینی و…، جُنگ ها و کشکول ها،معامله نامه ها و مبایعه نامه ها،قباله های ازدواج و….معاصرین خود را با زیبایی هر چه تمام تر معرفی و آثارشان را خلق کرده و به نگارش در آورده اند و به انواع هنرها ازجمله تذهیب و تشعیر و جلد و کتاب آرایی آراسته اند. بسیاری از این آثار هنری توسط بزرگان هنر خط و خوشنویسی فارس از جمله هنرمندان خاندان وصال خصوصا محمد شفیع شیرازی (میرزا کوچک وصال)، محمود حکیم پسر وصال، عبدالله بن محمد رضا شیرازی، محمد شفیع اشرف الکُتّاب ارسنجانی و فرزندان،علی عسکر ارسنجانی و فرزندان او،محمد حسین افتخار الکُتّاب ارسنجانی و دیگر کاتبان و هنرمندان خاندان اهل علم و عرفان و خوشنویسان ارسنجانی دوره قاجاریه و… زینت بخش موزه های مهم ایران و جهان است.

  گستره جغرافیایی مکتب هنر شیراز

مکتب هنر شیراز آنقدرها مهم و گستره جغرافیایی ان آنقدرها وسیع است که مراکز و محافل قدیم و جدید و معاصر و گذشته هنر فارس و بخشهایی از کشورمان را در بر گرفته و شامل می گردد بنابراین نمی توان مکتب هنر شیراز را به یک عده محدود و یا به یک یا چند نقطه خاص از جغرافیای شهری بسنده و منحصر نمود زیرا چنین مکتبی مرز نمی شناسد همچنان که هنرمندانی بزرگ از شیراز در فراتر از مرز های فارس و ایران و در مناطقی از جهان از جمله بمبئی و کلکته و دهلی،شامات، هندوستان، پاکستان و در کربلا و نجف و در دیگر نقاط خاور دور و آسیا و اروپا آثار ماندگار خود را خلق و ارائه کرده اند.

هنر هنرمندان شیرازی و استان فارسی در موزه های آستان قدس رضوی در مشهد موزه های کتابخانه ملک و کاخ گلستان، مجلس شورای ملی و اسلامی، دانشگاه تهران، کتابخانه مرعشی نجفی قم، موزه های انگلیس و فرانسه، ترکیه و مصر، عراق و پاکستان و…موجود و نگهداری شده در معرض عموم بازدید کنندگان از این موزه ها قرار دارد.بسیاری از این آثار شگرف و نفیس درخانه ها و مجموعه های شخصی به نحوی غیر استاندارد و به صورت سنتی نگهداری شده و میشوند و برخی از آثار ناب تولیدی مکتب هنر شیراز در معرض خطر و نابودی است.در و دیوار و کوی و برزن شیراز و فارس و برخی ساختمان ها و عمارت های تاریخی شیراز و خارج از شیراز نشانه ها و مصادیقی از مکتب هنر شیراز از جمله خطوط هنرمندان شیرازی یا کارهای هنری از جمله کاشی کاری ها و آینه کاری ها، مقرنس کاری و گچ بری ها و نگار گری ها و حجاری های هنرمندان مکتب هنر شیراز را به وضوح میبینیم و به راحتی از آنها می گذریم در حالی که هر اثر هنری بر جای مانده از این مکتب پر بار داستان ها و حکایات بسیار با خود دارند و با توجه به سرگذشت های جالب توجه، دانسته ها و ندانسته هایی که دارند باید بیش از گذشته به آنها پرداخته شود.

مکتب هنر شیراز که روزگاری تا اواخر قاجاریه رو به اوج و در بستر کمال و رونق بود کم کم به دلیل تغییرات سیاسی، حاکمیتی و عدم توجه مسئو لان عالی ملی و محلی در سده اخیر تا به امروز رو به افول نهاد اما امروزه به واسطه رشد و آگاهی عمومی و علاقه وافر دوستدار ان تاریخ و فرهنگ ایران،رسانه هاو  پرداختن به انواع مکاتب فکری،علمی و هنری یک ضرورت جدی و مطالبه مهم جامعه هنری کشورمان است.مکتب هنر شیراز که در این مجال منظورمان بخش مکتب هنر خط و خوشنویسی بود . امید آنکه با برپایی دوره های کوتاه و بلند مدت هنر و بویژه دوره های تخصصی و متنوع شناخت مبانی هنر و از جمله آموزش هنر خط،کتابت و خوشنویسی در شیراز و فارس به احیای مکتب هنر پر بار این خطه هنر خیز و هنرمند پرور پرداخت .