صورتگر بارها می گفت از خوشبختی های زندگی من این است که در طول عمرم حتی یک نفر هم دشمن ندارم ، به گزارش سید محی الدین حسینی ارسنجانی خبرنگار فارس اگاه، شیراز جنت تراز، این شهر پر کرشمه و ناز در طول تاریخ پر افتخار خود مشاهیر رجال و دانشمندان بسیاری به جامعه علمی و فرهنگی جهان خاصه به مردم ایران تقدیم داشته است و بویژه در سده اخیر مفاخر درجه اول فرهنگی،ادبی برجسته ای از این خطه گوهر خیز و خاک پاک شیراز اهل راز برخاسته اند که ادبا و شعرای خاندان های مشهور وصال و حجاب، حکمت و صورتگر از این جمله اند در این مجال به معرفی یکی از نام آوران عرصه علم و ادب و معرفت از خاندان صورتگر یعنی زنده یاد استاد دکتر لطفعلی صورتگر شیرازی که ریشه در علم و ادب و هنر داشته و در پیشبرد اهداف عالیه زبان و ادب پارسی رنج و زحمت های بسیار کشید و خدمات فراوانی به جامعه ادبی ایران داشته است میپردازم.مزید اطلاع شما مخاطبان گرامی در تهیه و تدوین این مقاله پژوهشی از کتب چاپی سالهای اخیر از جمله فارس نامه ها و شیراز نامه ها، تذکره ها و مجلات تخصصی اواخر قاجار و نشریات دوره پهلوی اول و دوم که شرحی بر خاندان رفیع صورتگر داشته اند و نمونه هایی از آثار و مقالات وی در آنها درج گردیده بهره مند شده ام.

□زندگی و زمانه دکتر صورتگر:

دکتر لطفعلی صورتگر استاد فقید ادبیات دانشگاههای تهران و شیراز و دانش آموخته دکتری ادبیات در انگلستان ،نویسنده و مترجم، پژوهشگر ادبی و از شعرای خوب و البته گمنام و کمتر شناخته شده معاصر است، وی فرزند میرزا آقا خان ملقب به مسعود الملک از خوشنویسان بنام شیراز است که در سال ۱۲۷۹ خورشیدی در شهر شیراز زاده شد و در حوزه های آموزش و تدریس دروس ادبی و نگارش کتابهای ارزشمند و تربیت نسلی از استادان بزرگ ادبیات معاصر نقش آفرین شد.وی  پس از طی تحصیلات ابتدایی در شیراز راهی هندوستان شد و متوسطه را در دهلی گدراند و سپس به ایران بازگشت و در اداره فرهنگ به خدمت در آمد و در دوران جوانی و ایام فراغت از محضر بزرگی همچون فرصت الدوله شیرازی بهره ها برد و با ملک الشعرای بهار که استاد دانشگاه تهران و از شعرای بزرگ بود مراوده و مکاتبه میکرد.

این چهره  ادبی در سال ۱۳۰۶ از طرف دولت وقت برای ادامه تحصیلات به انگلستان عزیمت کرد و پس از مراجعت به کشور در دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی تهران تدریس کرد.وی مجددا در سال ۱۳۱۶ به انگلستان رفت و در لندن دکترای ادبیات انگلیسی گرفت و در همان جا با فردی بنام” الیو “ازدواج کرد و یک پسر از او به دنیا آمد. مدتی سردبیری مجله آموزش و پرورش را بر عهده داشت و همزمان در دانشگاه تدریس میکرد و فعالیت های فرهنگی و تربیتی و ادبی خود را ادامه میداد،ضمن اینکه سفرهای علمی متعدد به برخی کشورهای جهان داشت.شوروی (روسیه) امریکا و پاکستان؛تاجیکستان، آلمان، فرانسه،ایتالیا،مصر، ترکیه، هند و انگلیس و…از جمله کشورهایی بود که لطفعلی صورتگر برای حضور در همایش های علمی و سخنرانی درمحافل فرهنگی زمان خود دعوت می شد و حضور می یافت و به ارائه مقالات و سخنرانی میپرداخت. صورتگر چون از نسل هنرمندان و تاثیرگذاران فرهنگی بود، نامش در زمان خودش به اوج رسید اما پس از وفاتش چندان یاد و نامی از او به میان نیامد حال انکه مردی تاثیر گذار در ادبیات فارسی معاصر بوده و هست.جد وی آقا لطفعلی خان شیرازی (معروف به لطفعلی صورتگر) از نقاشان چیره‌دست قرن سیزدهم هجری بود که کارها و آثار هنری او بویژه نقاشی هایش در موزه‌ های معروف دنیا از جمله موزه های پاریس، لنینگراد و همچنین در موزه رضا عباسی تهران و دیگر موزه های ملی موجود و در معرض دید عموم است.لطفعلی صورتگر تحصیلات ابتدایی را در شیراز به پایان رساند.سپس به هند رفت و دوره متوسطه را در آنجا به پایان رسانید و به ایران بازگشت و به خدمت در ادارات دارایی و فرهنگ درآمد. در مجلات مختلف و از جمله سخن،ارمغان،بررسیهای تاریخی، بدیع،هنر و مردم، کیهان، اطلاعات ،و….قلم زد و خود نشریه پربار «سپیده‌دم» را در شیراز تأسیس کرد.به لندن رفت و در رشته زبان و ادبیات انگلیسی درجه دکتری گرفت. موضوع پایان‌نامه دکتری او «نفوذ ادبیات ایران در ادبیات انگلستان در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی» بود.استاد دکتر لطفعلی صورتگر آنگونه که خود مینویسد در محضر بزرگ بزرگان علم و دانش از جمله فرصت الدوله شیرازی فیلسوف نامی عهد قاجاری و نویسنده و فارس پژوه بزرگ صاحب کتاب ارزشمند آثار العجم شاگردی کرده است.از دیگر استادان ایرانی وی در دوران جوانی عبارتند از:شیخ محمد حسین سعادت،امین خاقان شعله،خلیل بازیار و رحمت وصال،ضیاء لشکر دانش و سیف الله نواب و ….بود.صورتگر پس از بازگشت از انگلستان به تدریس ادبیات فارسی و انگلیسی در دانشگاه تهران پرداخت و چندی نیز ریاست دانشگاه شیراز را به عهده داشت. مدتی مدیر مجله ماهانه آموزش و پرورش وعضو فرهنگستان ادب ایران بود. دکتر لطفعلی خان صورتگر به مدت یک‌ سال به عنوان استاد در دانشگاه کلمبیا به تدریس پرداخت و پس از ۶۹ سال زندگی پر افتخار در بعد از ظهر روز سوم مهر ماه سال ۱۳۴۸ در شیراز درگذشت و در آرامگاه خواجه اهل راز حافظیه شیراز به خاک سپرده شد.

□برخی تالیفات و ترجمه های استاد دکتر لطفعلی صورتگر شیرازی

عناوین تالیفات منتشر نشده از دکتر صورتگر فراوان است اما در این مجال به برخی از انها اشاره و نام برده میشود: سخن‌ سنجی؛تجلیات عرفان در ادبیات فارسی؛ادبیات توصیفی ایران؛ادبیات غنایی ایران؛اصول علم اقتصاد؛دیوان شعر؛برگ‌های پراکنده (شعر)؛سخنانی چند از نویسندگان باختر؛عناصر موجود در ادبیات پارسی؛تاریخ ادبیات انگلیسی به زبان فارسی(۳جلد)؛سبک رمانتیزم در انگلستان و… برخی از آثار ترجمه‌ شده توسط  لطفعلی صورتگر عبارت است از: جغرافیای تاریخی ایران اثر لوایترانچ، مارسیون اثر والت اسکات، فاستوس اثر کریستوفر مارلو،عشاق ناپل و….

□لزوم شناخت خاندان صورتگر شیراز

درباره خاندان بزرگ و رفیع صورتگر که نقش اساسی در تاریخ و فرهنگ و ادبیات و هنر شیراز و فارس و ایران داشته و دارند باید بیشتر گفته و نوشته شود.خوشبختانه منابع مطالعات  و نوشتارحول محور شخصیت ها و چهره های نامدار این خاندان زیاد است اما باید اراده های مدیران فرهنگی و علمی استان فارس بویژه کلانشهر شیراز باشد تا یک به یک از مفاخر برخاسته این خاندان رفیع علمی و هنری به جامعه علمی و فرهنگی امروز و آینده امان معرفی گردند.اگر چه خیابانی در شیراز بنام صورتگر نامگذاری شده تا هم ادای احترام به وی شده باشد و هم یادی از خاندان هنرمند و مشاهیر اهل فرهنگ صورتگر شیرازی شده باشد اما حق اوست به جهت اعتبار بالای علمی و خدمات ارزشمند فرهنگی اش به شیراز، اماکن و فضاهای بیشتری بنام او و به یاد وی در تهران و شیراز نامگذاری گردند.

□دیوان اشعار صورتگر شیرازی ده هزار بیت دارد

دکتر لطفعلی صورتگر از شعرای نامور و درجه اول شیراز و فارس در دوره ما و هم ردیف با مهدی حمیدی شیرازی و ملک الشعرای بهار و…است اما متاسفانه قدر او در شهر شعر و ادب به کفایت دانسته نشده و یاد و نام وی در محافل ادبی، فرهنگی شهر خود کمتر برده شده است.حال آنکه اشعار وی بسیار زیبا و برخوردار از مضامین عالی و در قالبهای گوناگون شعری بویژه قصیده است و باید دیوان اشعار او و بسیاری از اشعار ناب و پراکنده وی که در مجلات مختلف و متعدد دهه های اخیر درج گردیده است،یکجا توسط بنیاد های فرهنگی و ناشر ین شیرازی و بویژه دانشکده های ادبی دانشگاههای تهران و شیراز که دکتر صورتگر خدمات ارزشمندی به آنها ارایه داده یا توسط دوستداران و شاگردان وی که همینک بازنشسته شده و یا در آستانه بازنشستگی اند تجدید چاپ شود و به شکل و شمایلی نو و جدید بهداهل ادب معاصر ارائه گردد. شعر دکتر صورتگر الهامی از باغات سبز و مزارع پرگل و ریاحین شیراز داشت و از آنجا که به عروض و فنون شعری سخت پایبند و حسابی مسلط بود افزون بر ده هزار بیت به جز غزل سروده و معتقد بود وقتی که حافظ و سعدی غزل را به اوج خود سروده و رسانده اند غزل نگوید.وی به سبک شعرای خراسانی شعر میگفت و در محضر بزرگی مثل سیف الله نواب از معلمان مبرز ادبیات فارسی در شیراز با سبک خراسانی خو گرفته و آشنا شده بود. صورتگر در مقدمه دفتر شعرهای خود با عنوان برگ های پراکنده مینویسد”…قصاید مفصل فارسی را در دوران کودکی و قصاید فارسی و عربی و انگلیسی و فرانسوی را در دوره جوانی و میانسالی بسیار میخواندم و به حافظه ام میسپردم و از این کار لذت برده و خسته نمیشدم….آقا داداش تبریزی که یک کتابفروش دوره گردبود و در شکل گیری کتابخانه احمدی شیراز نقش آفرین بود بدون مظایقه و بدون انتظار دریافت وجه و بهایی هر کتاب تازه ای را که از تهران برای وی می امد به من میداد و بدینگونه مرا که سخت مشتاق مطالعه و حافظه ای نیرومند به نسبت همسن و سالان خود داشتم تشویق میکرد تا آن کتاب ها را بخوانم.البته پدرم و مادرم در تربیت و آموزش من دردوران کودکی و نوجوانی تا جوانی خیلی نقش داشتند. مادرم مرا شبها با اشعار سعدی و حافظ می خواباند و پدرم مرا با شاهنامه و قصه های آن آشنا کرد و قصاید خاقانی شروانی را به ذهن من می سپرد.

□مردی با همه مهربان!

صورتگر بارها می گفت:”…از خوشبختی های زندگی من این است که در طول عمرم حتی یک نفر هم دشمن ندارم و همه از معلم و استاد تا شاگرد و دانشجو و …مرا به نحوی مرهون مهر و محبت خود نموده اند و اگر از امروز بخواهم حساب زندگی خود را پس بدهم صفحه مطالبات آن سفید است و صفحه دیون آن از اسامی سیاه است.کسی از من حقی بر گردن ندارد ولی کسانی که به نحوی به آنها مدیونم بسیار هستند…”

□ دیدگاه دکتر صورتگر درباره شعر:

این شاعر نامور در سخنرانی ها و مقالاتش مکرر میگفت:همواره دستور شاعر معاصر انگلیسی و آمریکایی “ت.س.الیوت” را پیروی میکنم که میگفت: “…هر کس شاعری راحرفه خودمیداند باید روزی چند ساعت در دفتر خویش به مطالعه و تمرین و انتخاب الفاظ بپردازد تا روزی که ذوق از موضوعی الهام گرفت اسباب کارش کند و کلمات و تعبیرات بدون دشواری از سر کلکش جریان پیدا کند…”. باور داشت”…کلمات اساس شعر است و باید کلمات بی پدر و مادر را کناری نهاد و آنهایی را برای شعرمان برگزینیم که از خانواده اصیل ایرانی باشند و در دست رودکی و شعرای خراسان ورزیده شده و سعدی و حافظ آن ها را به آب لطافت جلا داده باشند.من کلمات عربی و تعبیرات فرنگی و ترکی و مانند اینها را شایسته خدمت گزاری بارگاه رفیع شعر نمیدانم. به نظر من ادبیات فارسی نگاهبان ملیت و فرهنگ باستانی ماست.هر گونه تجاوزی به این ملت بشود و هر کلمه بیگانه که هنوز ملیت اصلی خویش را ازدست نداده و ایرانی نشده اگر در زبان شعر وارد گردد مایه سرافکندگی کسانی است که خامه استاد ان بزرگ سخن پارسی را برداشته و بر بالش آن سخنوران نامدار تکیه زده اند…”

□نمونه شعر دکتر لطفعلی صورتگر

اشعار دکتر لطفعلی صورتگر زیادند اما در این مجال به نمونه ای از شعر وی که به عشق شیراز زادگاه آباء و اجدادی خویش سروده کفایت و به پیشگاه شما دوستداران شیراز تقدیمتان مینمایم.

هر باغبان که گل به سوی برزن آورد

شیراز را دوباره به یاد من آورد

آن‌جا که گر به شاخ گلی آرزوت هست

گل‌چین به پیشگاه تو یک خرمن آورد

نازم هوای فارس که از اعتدال آن

بادام‌ بن شکوفه مه بهمن آورد

نوروزماه، فاخته و عندلیب را

در بوستان،نواگر و بربط‌زن آورد

ابر هزارپاره بگیرد ستیغ کوه

چون لشکری که رو به سوی دشمن آورد

من در کنار باغ کنم ساعتی درنگ

تا دل‌نواز من خبر از گلشن آورد

آید دوان دوان و نهد برکنار من

آن نرگس و بنفشه که در دامن آورد

□سخن پایانی:

ضرورت دارد تا درباره بازشناسی شخصیت های علمی و فرهنگی برخاسته از خاندان صورتگر شیرازی و از جمله استاد دکتر لطفعلی صورتگر و نقد و بررسی آثار و اندیشه های رفیع این مرد بزرگ، سلسله نشست ها و گردهمایی های تخصصی از سوی دانشکده ادبیات دانشگاه شیراز که دکتر صورتگر از پایه گذاران آن بوده برگزار گردد و استادان ادبیات معاصر به بیان خدمات ارزنده و فعالیت های بی شمار وی در حوزه ترویج زبان و ادب پارسی بپردازند.زیرا به باور اینجانب استاد دکتر لطفعلی صورتگر از بانیان و مروجان فکر و اندیشه های نوین ادبی، تصحیح متون و شناختی نو از منابع ادبیات کهن و چهره نامدار شعر و ادبیات فارسی دوره ماست و ناشناخته های زندگی بسیاری دارد که باید به آنها پرداخته شود.از جمله مضامین اشعار و سروده های او و مقالات تخصصی وی در حوزه های ادبی و دیگر موضوعات مختلفی که دغدغه دکتر صورتگر بوده اند همه و همه نیازمند دیده شدن،شنیده شدن و خوانده شدن هستند