فاطمه مقدم – خبرنگار فارس آگاه، مرمت بازار وکیل پروژه‌ای است که آن‌قدر کش آمده که انتقاد کسبه، گردشگران و رسانه‌ها را به‌دنبال داشته است و روند جذب اعتبار یک‌صد میلیارد تومانی وزارت نفت برای آن، پس از گذشت دو سال و نیم از تخصیص، همچنان با چالش مواجه است.

در آبان‌ماه سال ۱۴۰۲، درست یک سال پس از آتش‌سوزی بازار وکیل، اعتبار یک‌صد میلیارد تومانی از محل مسئولیت‌های اجتماعی وزارت نفت به مرمت بازار وکیل تخصیص داده شد. هم‌زمان، میراث فرهنگی موظف شد در اسرع وقت و «پیش از شروع بارندگی‌ها» مرمت سقف بازار وکیل را به سرانجام برساند؛ موضوعی که هنوز هم به نتیجه نرسیده است.

در اردیبهشت ۱۴۰۳، پس از بازدید استاندار و معاون عمرانی فارس، مقرر شد اداره‌کل میراث فرهنگی نسبت به عقد قرارداد و اجرای پروژه برای جذب باقیمانده‌ی اعتبارات مسئولیت اجتماعی وزارت نفت اقدام کند، اما این مصوبه اجرا نشد. در مرداد ۱۴۰۳ نیز در جلسه‌ی معاونت امور عمرانی استانداری، یک هفته مهلت برای عقد قرارداد سبک‌سازی و ترمیم سقف تعیین شد که باز هم اقدامی صورت نگرفت.

در آبان ۱۴۰۳، معاون عمرانی استانداری، پس از بازدید از بازار، بار دیگر با اشاره به مرمت نشدن سقف از سال ۱۴۰۱، به میراث فرهنگی یک هفته مهلت داد تا دلایل تأخیر را اعلام کند؛ با این حال، با گذشت یک ماه از این مهلت، هنوز اقدام عملی انجام نشده است.

اعضای هیئت‌امنای بازار و کسبه، پس از ناامیدی از وعده‌های مکرر برای مرمت بازار، گویا شکایتی رسمی در سازمان بازرسی کل کشور ثبت کرده‌اند. همچنین نگرانی‌هایی بابت هزینه شدن بخشی از اعتبار این بازار در پروژه‌هایی خارج از بازار وکیل نیز مطرح شده است.

بودجه‌ی یک‌صد میلیارد تومانی وزارت نفت برای مرمت بازار وکیل، حدود دو سال و نیم پیش و در قالب اعتبارات مسئولیت اجتماعی این وزارتخانه به تصویب رسید؛ اعتباری که برخلاف بودجه‌های سالیانه، زمان‌مند نبوده و مشمول سال مالی نمی‌شود. با این حال، تعلل طولانی‌مدت در جذب و هزینه‌کرد آن، به‌ویژه در شرایط تورمی کنونی، عملاً از توان واقعی این بودجه برای اجرای طرح‌های مرمتی کاسته است.

در ابتدای تصویب این اعتبار و بر اساس برآوردهایی که حسین عباسی‌مهر، مدیر پایگاه بافت تاریخی شیراز، در گفت‌وگو با «شهر مردم» مطرح کرده بود، قرار بود با این بودجه، علاوه بر احیای بازار وکیل شمالی و جنوبی به شکل اولیه، الحاقات حذف و تأسیسات بازار سامان‌دهی شود؛ از جمله رفع مشکل قدیمی و ناایمن بودن شبکه برق داخلی بازار.

همچنین به دلیل مناسب بودن رقم بودجه و گستردگی محدوده‌ی بازار، مرمت سراهای وابسته همچون سرای احمدی، سرای روغنی، سرای گمرک، سرای مشیر و سرای آقاجانی نیز در برنامه قرار داشت، اما با گذشت زمان و کاهش ارزش پول، سرای مشیر که نیازمند هزینه‌کرد بیشتری بود، به دلیل تأخیر در جذب اعتبار از فهرست پروژه‌های مرمتی حذف شد. روشن است که در صورت تداوم تعلل در جذب باقیمانده‌ی این بودجه، تورم بخش قابل توجهی از توان اجرایی آن را نیز از میان خواهد برد.

*از سال گذشته ۶۰ میلیارد تومان برای مرمت بازار و ریزبازارها هزینه شده است 

سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس در گفت‌وگو با «فارس آگاه»، ادعای بازگرداندن باقیمانده‌ی اعتبار وزارت نفت پیش از اتمام پروژه مرمت بازار وکیل به دلیل ناتوانی در جذب بودجه را رد کرد.

صادق زارع با تأکید بر این‌که این اعتبار به هیچ عنوان بازگردانده نخواهد شد، گفت: باقیمانده‌ی اعتبار یک‌صد میلیارد تومانی وزارت نفت قطعاً بازنمی‌گردد و برای جذب و هزینه‌کرد آن برنامه‌ریزی شده است.

وی همچنین ادعای اختصاص این اعتبار صرفاً به بازار وکیل جنوبی را نادرست دانست و اظهار کرد: این اعتبار مربوط به بخش‌های شمالی و جنوبی بازار و همچنین ریزبازارها بوده است. بنابراین این ادعا که هزینه‌کرد در بازارهای اطراف، انحراف از بودجه محسوب می‌شود، از اساس نادرست است. اگر اعتبار فقط مختص بازار وکیل جنوبی بود، اصولاً اجازه‌ی هزینه‌کرد آن در دیگر بخش‌ها را نداشتیم.

*ادعای هزینه‌کرد این بودجه در تخت‌جمشید و فیروزآباد صددرصد نادرست است 

زارع در ادامه، شایعات مطرح‌شده درباره‌ی هزینه‌کرد بخشی از این بودجه در پروژه‌هایی مانند تخت‌جمشید و فیروزآباد را نیز به‌طور قاطع رد کرد و گفت: چنین موضوعی صد درصد نادرست است. از نظر قوانین مالی و محاسباتی، اساساً امکان ندارد اعتبار یک پروژه در پروژه‌ای دیگر یا حتی در شهری دیگر هزینه شود. من به‌طور مطلق هزینه‌کرد این اعتبار در سایر پروژه‌های مرمتی استان را رد می‌کنم.

زارع با تأکید بر اینکه از سال گذشته جذب این اعتبار آغاز شده و تاکنون حدود ۶۰ میلیارد تومان صرف مرمت بازار وکیل و ریزبازارها شده است، گفت: این مبلغ در هفت پروژه هزینه شده که شامل بازار وکیل شمالی و نو، سرای گمرک، سرای روغنی، سرای فیل‌اردو و بازار حاجی می‌شود.

گرچه مرمت برخی بخش‌های بازار وکیل و ریزبازارهای آن انجام شده است؛ برای مثال، مرمت سرای «گمرک» که یکی از بناهای دوره‌ی زندیه با حدود ۷۰ حجره است، به‌طور کامل از محل اعتبار مسئولیت اجتماعی وزارت نفت انجام و تکمیل شده است، همچنین مرمت بخش‌هایی از بازارهای شمالی و نو (وکیل شمالی) نیز آغاز شده و به‌عنوان بخشی از پرونده‌ی بزرگ مرمت بازار، در قالب چندین کارگاه مرمتی در دست اجرا است، اما وضعیت کلی بازار همچنان تغییر قابل مشاهده‌ای نکرده است و با به تعویق افتادن مرمت بخش‌هایی که در دید است، این پرسش همچنان برجسته می‌شود که چرا مرمت سقف اصلی و دودزدایی آن، با وجود گذشت بیش از سه سال از آتش‌سوزی، کامل نشده است؛ موضوعی که باعث اعتراض کسبه و گردشگران شده است.

سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس در پاسخ به این سؤال که مرمت سقف بازار وکیل در چه مرحله‌ای است، با اشاره به این‌که برخی پروژه‌ها هنوز یک فاز اجرایی باقی دارند که اتمام مرمت سقف هم جزو آن است، افزود: مثلاً در سرای روغنی و بازار شمالی، عملیات خاک‌برداری، سبک‌سازی سقف، تعمیر طاق‌ها و شیب‌بندی تا مرحله سیمان‌کاری انجام شده، اما عایق‌بندی نهایی هنوز باقی مانده است. همچنین بخشی از اولویت ما، مرمت ۲۵ دهانه‌ای است که در سال‌های گذشته دچار آتش‌سوزی و دودگرفتگی شده‌اند؛ بخشی از اعتبار باقی‌مانده صرف این کار خواهد شد.

سرپرست معاونت میراث فرهنگی استان فارس در پاسخ به سؤالی درباره علت تأخیر در جذب کامل اعتبار تخصیص‌یافته از سوی وزارت نفت، با اشاره به پیچیدگی‌های این نوع بودجه گفت: هزینه‌کرد این اعتبارات شرایط خاصی دارد. ماهیت بودجه‌های مسئولیت اجتماعی نفت به گونه‌ای است که یک‌صد میلیارد تومان مصوب می‌شود و ما به تناسب پیشرفت پروژه، اسناد و مدارک هزینه را به وزارت نفت ارائه می‌دهیم و بر همان اساس پرداخت انجام می‌شود.

*به محض تأمین سهم اداره‌کل میراث فرهنگی فارس، مرمت و دودزدایی سقف بازار وکیل آغاز می‌شود 

وی درباره‌ی‌ دلایل طولانی شدن روند جذب باقی‌مانده‌ی بودجه توضیح داد: فرض کنید ۴۰ میلیارد تومان از بودجه باقی مانده باشد. اعتبار وزارت نفت تحت عنوان مشارکت در نظر گرفته شده است و اداره‌کل میراث فرهنگی استان نیز باید سهم خود را که شامل کسورات مالیات بر ارزش افزوده، بیمه قرارداد و تعدیل می‌شود، بپردازد. قدرالسهم اداره‌کل بسیار زیاد است و با توجه به محدودیت اعتبارات ملی و استانی، تأمین آن دشوار و زمان‌بر است. این موضوع باعث ایجاد مشکلات در برگزاری مناقصات شده و تأمین سهم اداره‌کل به اندازه‌ای پیچیده است که روند مناقصه‌ها با دشواری مواجه می‌شود. مثلاً از حدود ۴۰ میلیارد تومان باقی‌مانده، سهم ما چیزی بیش از ۱۶ میلیارد تومان است و باید این مبلغ را تأمین کنیم تا بتوانیم ۴۰ میلیارد تومان اعتبار را محقق و سپس با تجمیع اعتبارات، هزینه‌های پروژه را پوشش دهیم.

زارع با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده در مدیریت قبلی برای جذب این اعتبار گفت: در مدیریت فعلی نیز جلسات متعددی در سطح وزارتخانه، استانداری و سازمان برنامه و بودجه برگزار شده است. همچنین از طریق مکاتبات با نمایندگان مجلس، برای تأمین سهم اداره‌کل میراث فرهنگی درخواست کمک کرده‌ایم تا بتوانیم باقی‌مانده‌ی اعتبار نفت را جذب کنیم. تاکنون قول‌هایی برای تأمین سهم اداره‌کل داده شده است.

وی تأکید کرد: اعتبار باقی‌مانده موجود است و برگشت نخورده است. به محض تأمین سهم اداره‌کل، با برگزاری مناقصه‌ها پروژه‌ها آغاز می‌شوند.

او افزود که این اعتبار تنها برای بازار وکیل نیست و شامل دیگر پروژه‌های مرمتی استان مانند مرمت آرامگاه سعدی، تخت‌جمشید و مجموعه زندیه نیز می‌شود.

زارع در ادامه، با اشاره به اینکه نمی‌توان به‌طور دقیق زمان آغاز مرمت سقف بازار وکیل جنوبی و اتمام مرمت دیگر بخش‌ها، از جمله پشت‌بام‌ها را مشخص کرد، گفت: به دلیل مسائل مالی و اجرایی، تنها فرایند برگزاری مناقصه حدود یک ماه طول می‌کشد. با این حال، با توجه به قول‌های داده‌شده، امیدواریم تا پایان سال بتوانیم با طی مراحل قانونی، مرمت بازار جنوبی را آغاز کرده و جذب کامل اعتبار یک‌صد میلیارد تومانی را به انجام برسانیم. شرایط مالی دولت باعث می‌شود جذب بودجه زمان‌بر باشد.

*تعلل در جذب اعتبار، آینده‌ی ثبت جهانی بازار وکیل را در خطر می‌اندازد 

سرپرست میراث فرهنگی فارس در ادامه، با گلایه از عدم همکاری بازاریان در پروژه‌های مرمتی این بازار، حتی در مواردی که آسیب‌های وارده ناشی از خودشان بوده است، گفت: همه باید در حفظ میراث فرهنگی استان تلاش کنیم و صرفاً اداره‌کل را مقصر ندانیم. حفاظت از آثار تاریخی تنها بر عهده وزارت میراث نیست و همه ظرفیت‌های استانی باید مشارکت کنند.

وی افزود: انتظار ما از کسبه و حجره‌داران بازارهای تاریخی این است که سهم خود را طبق قانون پرداخت کرده و در بودجه‌ها مشارکت کنند. در مواردی پشت‌بام مغازه‌ها دچار مشکل است، اما صاحبان آن‌ها حاضر به مشارکت مالی برای رفع آن نیستند و همه فشار به اداره‌کل میراث فرهنگی وارد می‌شود. همچنین شهرداری‌ها طبق قانون موظف به هزینه‌کرد در حفظ و مرمت بناهای تاریخی در محدوده‌ی شهری هستند؛ حال آنکه شهرداری هر کاری می‌کند، می‌گوید ما بیرون‌زا هستیم و وظیفه‌مان را انجام داده‌ایم، در حالی که قانون، شهرداری‌ها را صراحتاً در حفظ و نگهداری بناهای تاریخی مکلف کرده است.

زارع در پایان سخنان خود با اشاره به وضعیت ثبت جهانی بازار وکیل گفت: بازار وکیل در فهرست موقت ثبت جهانی یونسکو قرار دارد و پیش از این نیز برای نامزدی در ثبت جهانی طرح موضوع شده بود. اکنون مدیر پرونده ثبت جهانی مجموعه‌ی زندیه تعیین شده و از سوی وزارتخانه به استان معرفی شده است و در آستانه‌ی تأمین و انعقاد قرارداد، قرار دارد. این گام، پیشرفت مهمی در روند ثبت جهانی مجموعه به‌شمار می‌آید. به‌زودی نشستی با حضور مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور، مدیر پروژه، مسئولان میراث فرهنگی استان فارس و شهردار شیراز برگزار خواهد شد تا هماهنگی‌های لازم برای آغاز پروسه‌ی ثبت جهانی مجموعه‌ی زندیه انجام شود. این مجموعه شامل ارگ کریم‌خان، مسجد و بازار وکیل، دیوانخانه و میدان نقاره‌خانه است و ثبت جهانی آن می‌تواند جایگاه میراث فرهنگی زندیه را در سطح بین‌المللی تثبیت کند.

در پایان می‌توان گفت وضعیت کنونی مرمت بازار وکیل، هرچند گاه حساسیت‌های اغراق‌آمیزی را در جامعه و رسانه‌ها برمی‌انگیزد، اما تسریع تلاش‌ها برای جذب و هزینه‌کرد باقی‌مانده‌ی اعتبار و تکمیل پروژه‌های مرمتی، در شرایطی که بازار وکیل به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین بازارهای تاریخی ایران در مرکز بافت تاریخی زندیه قرار دارد، از اهمیت بسزایی برخوردار است. از طرفی، هرگونه تأخیر در جذب کامل اعتبار، علاوه بر کاهش قدرت اجرایی بودجه در اثر گذشت زمان و افت ارزش پول در شرایط تورمی کنونی، می‌تواند روند ثبت جهانی محور زندیه را نیز کند کرده یا حتی به مخاطره بیندازد؛ زیرا معیارهای یونسکو برای پذیرش جهانی آثار تاریخی شامل حفظ اصالت و سلامت فیزیکی بناها است.