الهام فیروزی – فارس آگاه

مناسبات امنیتی و اقتصادی در جهان امروز به شدت در هم تنیده بوده و براین اساس بروز هرگونه درگیری یا بی‌ثباتی در یکی از این جنبه‌ها می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای بر پایداری و توسعه اقتصادی کشورها داشته باشد. جنگ‌های منطقه‌ای به عبارتی ایجاد هر نوع تنش نظامی یا منازعه مسلحانه، در قالب یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها، نیازمند استراتژی‌های کارا و جامع برای بازسازی و تقویت اقتصاد پساجنگ است. براین اساس کشور ما نیز به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه‌ای، باید برنامه‌های مدون و عملیاتی داشته تا در صورت نیاز قادر باشد در مواجهه با تنش‌ها، ضمن حفظ امنیت ملی، اقتصاد مقاومتی خود را در مسیر توسعه پایدار نگه دارد، آنچه که ضرورت آن بعد از تجربه جنگ ۱۲ روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی بیش از پیش ضرورت دارد، چرا که تاب‌آوری اقتصادی مفهومی کلیدی است که توانایی هر کشوری را در مقابله با شوک‌های خارجی و داخلی، کاهش آسیب‌ها و تسریع روند بازسازی را در بر می‌گیرد.

نکته مهم و قابل توجه این است که جنگ و تنش‌های منطقه‌ای، هرچند در کوتاه‌مدت ممکن است پیامدهای مخرب بر زیرساخت‌ها، تولید و اعتماد عمومی داشته باشد، اما در بلندمدت، سیاست‌گذاری‌های مبتکرانه و استراتژیک می‌تواند راهگشای مسیرهای ترمیم و توسعه باشد. به بیانی دیگر، مهم‌ترین هدف در پساجنگ، نه فقط کنترل خسارت‌ها بلکه ساختن اقتصاد مقاومتی و توانمند است، زیرا که آسیب‌دیدگی زیرساخت‌های صنعتی، حمل و نقل و فناوری در مدت درگیری‌ می‌تواند روند تولید را مختل کند. علاوه بر این بی‌ثباتی اقتصادی، افزایش قیمت‌ها و خطر کاهش ارزش پول ملی قادر هستند تا روند اقتصادی را کند کرده یا با چالش‌های جدی مواجه کنند، این شرایط ممکن است خود نیز نگرانی‌های امنیتی، ریسک سرمایه‌گذاری و کاهش اعتماد مردم و فعالان اقتصادی را به همراه داشته باشد.

بازسازی و توسعه زیرساخت‌ها با فناوری‌های نوین

به این ترتیب نخستین گام در فهرست تدوین تدابیر برای تاب‌آوری اقتصاد پساجنگ می‌تواند بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده به عبارتی استفاده از فناوری‌های نوین در بازسازی و توسعه زیرساخت‌ها باشد، ضمن اینکه کاهش وابستگی به نفت نیز نکته کلیدی است که باید به آن توجه شود، بهره‌گیری از فرصت‌های فناوری، صنعت، کشاورزی و گردشگری مقولاتی هستند که در این زمینه باید مدنظر قرار گیرند.

به این موارد می‌توان تقویت روابط منطقه‌ای و بین‌المللی را اضافه کرد، چرا که جذب سرمایه، فناوری و توسعه بازارهای صادراتی از طریق همکاری‌های چندجانبه و منطقه‌ای همچنین توسعه فناوری‌های نوین و اقتصاد دیجیتال موضوعاتی هستند که توجه به آنها می‌تواند نقش موثری در تقویت و ارتقاء تدابیر در حوزه تاب‌آوری اقتصاد پساجنگ داشته باشد.

در کنار آنچه که اشاره شد بایسته‌های سیاستی و اقتصادی برای موفقیت در پساجنگ نیز بحث‌هایی به شمار می‌رود که نباید از ضرورت توجه به آنها غافل ماند. به عنوان نمونه تقویت زیرساخت‌ها و امنیت اقتصادی موضوعی مهم به شمار می‌رود و در این خصوص باشد  سرمایه‌گذاری در زیربناهای حیاتی و فناوری‌های نوین برای تضمین امنیت عرضه و تولید مورد توجه قرار گیرد. توسعه شبکه‌های حمل و نقل، انرژی و فناوری اطلاعات، در کنار توزیع عادلانه منابع و حمایت از بخش‌های آسیب‌پذیر و محروم هم موضوعات دیگری هستند که باید مدنظر باشند.

تسهیل سرمایه‌گذاری و کاهش ناپایداری‌ها

اصلاحات ساختاری و مدیریت کلان نیز سر فصل دیگری است که ضرورت دارد به آن پرداخته شود. آنچه شامل بهبود نظام بانکی و مالی برای تسهیل سرمایه‌گذاری و کاهش ناپایداری‌ها، اصلاح سیاست‌های ارزی و تجاری برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تثبیت بازارهای مالی، همچنین  اصلاح نظام تامین اجتماعی برای کاهش فقر و نابرابری‌ها می‌شود. تنوع‌بخشی و توسعه بخش‌های اقتصاد نیز بحثی جدی به شمار می‌رود که برای تحقق آن باید تقویت فناوری، نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه بخش‌های کشاورزی، گردشگری و صنایع دستی به‌صورت معتمد و پایدار در دستور کار قرار گیرد. به این موارد باید حمایت از استارت‌آپ‌ها، کارآفرینان و بنگاه‌های کوچک و متوسط را اضافه کرد.

تدوین و اجرای استراتژی‌های ملی بلندمدت

در این میان اما تقویت نهادهای حاکمتی و مدیریتی نیز باید مدنظر قرار گیرد. تدوین و اجرای استراتژی‌های ملی بلندمدت و برنامه‌های جامع اقتصادی از جمله مواردی هستند که توجه به آنها ضرورت دارد، علاو بر این شفاف‌سازی، مبارزه با فساد و ارتقاء شفافیت در عملکرد نهادهای دولتی هم مباحثی پر اهمیت محسوب می‌شود. ارتقاء مهارت‌های مدیریتی و توسعه ظرفیت‌های انسانی هم موضوعات دیگری هستند که باید در فهرست نکات مورد توجه لحاظ شوند. اطلاع‌رسانی شفاف، به‌موقع و قابل اعتماد به عموم مردم، تقویت روحیه ملی، همبستگی و احساس مسئولیت مشترک در کنار پیشگیری از نارضایتی‌های داخلی و آرام‌سازی فضای داخلی هم سر فصل‌های قابل توجه بوده که در زیر محموعه موضوع کلی اعتمادسازی و سرمایه اجتماعی نباید از آنها غافل ماند.

به هر حال باید توجه داشت، در طول تاریخ، کشورهای زیادی بوده‎اند که در شرایط پساجنگ قرار گرفته‌ و موفق شده‌اند از طریق سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه، اصلاحات ساختاری و بهره‌گیری از تجربیات جهانی، روند بازیابی خود را تسریع بخشند. به طور نمونه آلمان پس از جنگ جهانی دوم، برنامه مارشال و اصلاحات صنعتی، تمرکز بر آموزش فنی و توسعه زیرساخت‌های صنعتی را اجرایی کرد یا سرمایه‌گذاری در فناوری، آموزش، حمایت از شرکت‎های دانش بنیان و توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط، اتخاذ سیاست‌های صنعتی معطوف به صادرات، تمرکز بر صادرات غیر نفتی نکاتی بودند که کره جنوبی پس از جنگ (۱۹۵۰-۱۹۵۳) به آن پرداخت. این تجربیات به وضوح نشان می‌دهد که کلیدواژه‌های موفقیت، برنامه‌ریزی جامع، انسجام داخلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است.

بازسازی ملی و استراتژیک تا توسعه دیپلماسی اقتصادی

براین اساس کشور ما نیز باید با بهره‌مندی از نکات قابل توجه تجربیات مشابه سایر کشورها، خود را برای مواجهه موثر با چالش‌های پساجنگ آماده کند. مهم‌ترین اقدامات در این زمینه نیز می‎تواند شامل تدوین و اجرای برنامه‌های بازسازی ملی و استراتژیک بلندمدت باشد، همچنین توسعه دیپلماسی اقتصادی و جذب سرمایه خارجی و فناوری‌های نوین هم موارد قابل تامل دیگر به شمار می‎روند. اصلاحات ساختاری در نظام بانکی، مالی و ارزی در کنار تنوع‌بخشی به اقتصاد و بخشیدن اولویت به فناوری، نوآوری و بخش‌های غیرنفتی نیز نکاتی هستند که در برنامه‌ریزی‎ها باید مدنظر قرار گیرند. تقویت نهادهای داخلی، شفاف‌سازی و مبارزه با فساد، حفظ اعتماد عمومی و انسجام ملی از طریق اطلاع‌رسانی مناسب و ایجاد فضای اعتماد هم سرفصل‌هایی هستند که برنامه‌ریزان و سیاستگذاران نباید از آنها غافل شوند.

به هر حال باید به یاد داشت که در مواجهه با بحران‌های منطقه‌ای، تنها توسعه اقتصاد مقاومتی، اصلاحات ساختاری و برنامه‌ریزی بلندمدت می‌تواند مسیر پایداری و توسعه پایدار کشورمان را تضمین کند. تجربه جهانی در مسیر بازسازی پساجنگ به‌ وضوح بیانگر این امر است که برنامه‌ریزی دقیق، انسجام ملی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، کلیدهای موفقیت در بازسازی اقتصاد ملی به شمار می‎رود. ما نیز باید با بهره‌گیری از این آموزه‌ها، ضمن حفظ امنیت و ثبات منطقه، قدم‌های مؤثری در جهت تقویت اقتصاد