۴۳ هکتار تخریب؛ سهم کوه دراک از توسعه شهری!به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه ،پروژه ساخت تله‌کابین در ارتفاعات کوهستانی دراک شیراز جایی که به ریه های سبز شیراز مشهوراست ، در ظاهر با هدف توسعه زیرساخت‌های گردشگری و افزایش جذابیت‌های تفریحی شهر آغاز شده است؛ اما با نگاهی دقیق‌تر به موقعیت مکانی، فرآیند اجرا، و هم‌زمانی آن با پروژه‌های بزرگ دیگری مانند سد تنگ‌سرخ و طرح‌های مرتبط با منطقه قلات، ابهامات فراوانی درباره اهداف واقعی این پروژه شکل گرفته است.

در حالی که شرق شیراز با ظرفیت‌هایی چون دریاچه نمک، جنگل‌های بکر و کوهستان‌های قابل سرمایه‌گذاری، مغفول مانده، تمرکز بی‌سابقه مسئولان شهری بر ارتفاعات شمال غربی شهر ــ به‌ویژه کوه دراک ــ پرسش‌برانگیز است. کوهی که نه‌تنها یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب شرب شیراز است، بلکه نقش حیاتی در حفظ تعادل اقلیمی و جلوگیری از گسترش ریزگردها ایفا می‌کند.

با این حال، شواهد و شنیده‌ها حاکی از آن است که انگیزه واقعی از اجرای پروژه تله‌کابین، نه توسعه گردشگری عمومی بلکه افزایش ارزش زمین‌های واقع در ارتفاعات شمال غربی شیراز است؛ زمین‌هایی که به گفته محمد درویش فعال مشهور محیط زیست به شهر مردم  احتمالا بخشی از آن‌ها پیش‌تر توسط افراد ذی‌نفوذ خریداری شده‌اند یا در آینده نزدیک در قالب پروژه‌های جانبی، واگذار خواهد شد.

اتصال پروژه تله‌کابین به سایر طرح‌های عمرانی مانند احداث جاده از داخل قلات و ساخت سد تنگ‌سرخ، نشان می‌دهد که این پروژه‌ها، حلقه‌های زنجیره‌ای هستند که هدف نهایی آن‌ها، «افزایش بهای زمین و تغییر کاربری اراضی کوهستانی و منابع طبیعی» است؛ نه ایجاد فضای سبز عمومی یا تفریحی پایدار برای شهروندان.

در ادامه در گفت و گو با دو فعال محیط زیست به واکاوی ابعاد مختلف این پروژه، از تخریب ۴۳ هکتاری کوهستان تا محرمانه‌سازی مطالعات زیست‌محیطی و دوگانگی رفتاری نهادهای ناظر، به بررسی عمیق‌تر این موضوع خواهیم پرداخت.

کارشناس آموزش منابع طبیعی در گفت‌وگو با «فارس اگاه» از خسارت‌های گسترده‌ای خبر داد که پروژه احداث تله‌کابین شهرداری شیراز تاکنون به کوه دراک وارد کرده است. به گفته او، انجمن فعالین محیط زیست با استناد به مشاهدات میدانی و بررسی‌های کارشناسی، لایحه‌ای برای برآورد میزان خسارت و تخریب خاک، قطع درختان و نابودی بوته‌های ارتفاعات کوهستانی دراک تهیه کرده است.

به گفته آرش مهدوی در این لایحه آمده است:« مسیر جاده احداث‌شده توسط بیل مکانیکی و بولدوزر از محل کمربندی شیراز تا یورد عشایری در خط‌الراس کوه، بیش از ۱۱ کیلومتر طول دارد. با توجه به عرض متوسط ۹ متری جاده و میانگین ریزش خاک و سنگ حاصل از خاک‌برداری‌ها و دپوی آن بر پوشش گیاهی پایین‌دست که حدود ۳۰ متر عرض برآورد شده، سطح تخریب‌شده شامل جاده و ریزش‌های خاک و سنگ به حدود ۴۳۸۵۵۵ مترمربع می‌رسد؛ معادل بیش از ۴۳ هکتار از عرصه‌های طبیعی ضلع جنوب شرقی کوه دراک. همچنین با توجه به ابعاد تخریب جاده‌کشی به مساحت قریب به ۴۴ هکتار ، لذا تعداد کل بوته تخریبی برابر ۷۶۷۴۷ بوته و تعداد ۴۰۷۸ اصله درخت و درختچه با ترکیب گیاهی بوته گون، پیچک، ابنوس، تنگرس، بخورک، ارژن، کیالک، افرا، بنه، خوشک، گیلاس کوهی و گونه‌های گیاهی دیگر را شامل می‌شوند».

*اگر دراک نبود شهری به نام شیراز وجود نداشت!

مهدوی با تأکید بر نقش حیاتی کوه دراک برای شهر شیراز گفت: اگر دراک وجود نداشت یا ارتفاع آن کمتر بود، مسلما شهری به نام شیراز اصلاً شکل نمی‌گرفت. این کوه نه‌تنها منبع تأمین آب کشاورزی باغات و زراعت شهر است بلکه آب شرب باکیفیت برای بخش بزرگی از شیراز را مهیا می کند و نقش اساسی در تعدیل دمای هوا و ایجاد اقلیم معتدل منطقه دارد. شیراز همان “وضع بی‌مثالی” را که شاعران از آن یاد کرده‌اند، مدیون کوه دراک است.

کارشناس رسمی دادگستری فارس- گرایش منابع طبیعی – افزود: بخش مهمی از چاه‌های تأمین آب شرب شهر در دل این کوه قرار دارد. حال تصور کنید، در صورت ایجاد تاسیسات و ساختمانهای گردشگری بر فراز این ارتفاعات، آلاینده ها و فاضلاب‌ها به کجا منتقل خواهند شد؟ مقصدی جز دل کوه ندارند، و این یعنی آلودگی مستقیم منابع آب شرب کلان شهر شیراز. با توجه به نوع سازند زمین‌شناسی دراک، کمتر از دو سال دیگر کل منابع آبی این کوه آلوده خواهند شد.

* فاضلاب تاسیسات و ساختمانهای گردشگری به قلب کوه دراک نفوذ خواهند کرد

مهدوی با اشاره به افزایش روزافزون جمعیت شیراز هشدار داد: در شرایطی که بحران آب آینده شیراز را تهدید می‌کند، هیچ عقل سلیمی منابع تأمین آب شرب را در معرض خطر قرار نمی‌دهد. متأسفانه، برخی ارگان‌ها و ادارات با مماشات و بی‌توجهی به وظایف سازمانی خود، زمینه را برای تخریب گسترده این کوه و شهر را فراهم کرده‌اند.

**کم توجهی برخی مسئولین به شکایت‌ تخریب کوه دراک در شعبه دادرسی را کم اثر کرده اند

وی با تاکید بر اینکه به عقیده من باید نوک پیکان اعتراضات مردمی شهرداری باشد ولی ارگان هایی هستند که با مماشات نسبت به مشکلات زیست محیطی ساخت تله کابین و دیگر تاسیسات و ساختمانهای گردشگری بر کوه دراک برای احداث غیرضروری تله کابین فرصت می خرند گفت: جز شهرداری شیراز، اداره کل منابع طبیعی فارس که متولی اراضی ملی کوه دراک است و شرکت آب منطقه ای فارس نیزکه مسئول حفظ و تامین آب این کلان شهر است از دیگر مقصران تخریب زیست بوم دراک است. سازمانی که مسئول تامین آب یک کلان شهر است باید در این وانفسای تغییرات اقلیمی و کم بارشی و کم آبی و هجوم ریزگردها، هوشیاری و حساسیت بیشتری نسبت به هرگونه خطر و تهدید برای منابع تامین آب شرب را داشته باشد. از طرفی انتظار است که استانداری نیز به عنوان نهاد مسئول نظارت بر عملکرد تمامی ادارات و ارگانهای استان می بایست بر تمام فعالیتهای اجرایی آنها نظارت داشته باشد و نگذارند که به نام آبادانی شهر، تیشه به ریشه مرکز استان با بیش از ۲ میلیون جمعیت و هزاران سال تمدن وارد آورند. همچنین اداره کل محیط زیست نیز نتوانست جلو فعالیتهای غیرقانونی آنها را بگیرد و انتظارات سمن ها را برآورده کند.

بر اساس گفته مهدوی، شکایت اداره منابع طبیعی شهرستان شیراز از شهرداری با فشار سمن‌ها تنظیم و به شعبه ۱۱ بازپرسی دادسرای ناحیه یک واقع در فرهنگ‌شهر ارجاع شده است.

او گفت: امید است که روند رسیدگی به این شکایات با سرعت و جدیت بیشتری پیش ‌رود و منجر به صدور رای خلع ید و برآورد خسارت گردد. لایحه‌ جدید که درباره تخریب و تصرفات عدوانی و برآورد خسارتی که تاکنون به کوه دراک وارد شده در ۲۸ اسفند ۱۴۰۳ به این مرجع قضایی ارسال شده که منتظر ابلاغ به طرفین دعوی هستیم.

**شائبه در انجام مطالعات تهیه پیوست زیست محیطی

کارشناس رسمی منابع طبیعی دادگستری فارس در بخشی دیگر از سخنانش به شائبه احتمالی در روند اجرای پروژه اشاره کرد و گفت: شهرداری در جلسات شورای شهر مکررا اعلام کرده که در فاز نخست این پروژه، بیش از هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرده است. حال اینکه سرمایه گذاری و عقد قرارداد قبل از اخذ مجوزات قانونی از متولی اراضی ملی دراک و ادارات محیط زیست و شرکت آب منطقه ای و استانداری چگونه انجام میشود؟

مهدوی همچنین به پروژه دیگری اشاره کرد که بر اساس آن، قرار است جاده‌ای از بالای پارک کوهستانی دراک به انتهای جاده تله کابین واقع در خط الراس دراک احداث شود. به گفته او، این پروژه علاوه بر تخریب مناطق پرشیب کوه، باعث شتاب گرفتن رواناب‌ها با شدت و مدت زیاد به سمت مناطق زیردست و آپارتمان‌های جنب کمربندی فرهنگ‌شهر خواهد شد و در صورت بروز بارش‌های شدید، می‌تواند منجر به فاجعه انسانی گسترده شود. و حادثه سیل ۱۳۹۸ دروازه قرآن تکرار گردد.

کارشناس آموزش منابع طبیعی در پایان اظهار داشت: هیچ‌ جای دنیا برای توسعه و پیشرفت پایدار شهری به منابع طبیعی پیرامون دست‌درازی نمی‌کنند؛ آن هم به کوهی بلند، ژرف و زیبا که منبع آب شرب و هوای سالم یک کلان شهر است. این پروژه نه تنها خطری زیست‌محیطی، بلکه تهدیدی برای سلامت و امنیت شهروندان شیرازی است.

* پیوست مطالعات زیست محیطی محرمانه‌ای که نباید منتشر شود!

عضو هیئت‌مدیره انجمن محیط زیستی سبزگامان با انتقاد شدید از روند غیرشفاف اجرای پروژه تله‌کابین کوه دراک، نسبت به پیامدهای زیست‌محیطی و خطرات جدی آن برای منابع آب شرب شهر شیراز هشدار داد.

آناهیتا نیکنام در گفت‌وگو با «فارس اگاه» با اشاره به اینکه شکایت اداره کل منابع طبیعی از شهردرای شیراز در خصوص ساخت تله کابین با وجود ارائه لایحه جدید و اهمیت خلع ید شهرداری از اراضی ملی همچنان مسکوت مانده است اظهار کرد: سال گذشته ابتدا شکایتی ناقص مبنی بر توقف پروژه ارائه گردید که پس از ان شهرداری موظف به ارائه پیوست ارزیابی زیست‌محیطی شد و با جذب مشاورشد، در بهمن‌ماه سال گذشته فرآیند تدوین این ارزیابی را آغاز کرد.

وی با ابراز نگرانی از روند انجام این مطالعات گفت: از همان ابتدا، انجمن‌های محیط زیستی شیراز طی نامه‌نگاری‌ها و جلسات متعدد درخواست کردند نسخه‌ای از این مطالعات در اختیارشان قرار گیرد تا ضمن شفاف‌سازی، از صحت و اعتبار اطلاعات اطمینان حاصل کنند. اما شهرداری با تعلل و بهانه تراشی، از انتشار آن خودداری کرده است. این اقدام نه‌تنها خلاف «قانون دسترسی آزاد به اطلاعات» است، بلکه تردیدهای جدی درباره جهت‌دار بودن نتایج این مطالعات ایجاد کرده است.

نیکنام گفت: بر اساس اعلام سازمان سرمایه‌گذاری شهرداری، تهیه پیوست زیست‌محیطی تقریباً به پایان رسیده و پروژه به‌زودی از سر گرفته خواهد شد. بیم ما این است که بدون ارائه عمومی این مطالعات، تأیید آن توسط نهادهایی مانند اداره کل محیط زیست، منابع طبیعی، شرکت آب منطقه‌ای و حتی استانداری به‌صورت مشروط و پشت درهای بسته انجام شود. این فرآیند مهر تأییدی بر تمام پروژه های مخرب تعریف شده در کوهستان دراک خواهد بود.

او با تأکید بر اهمیت کوه دراک به‌عنوان منبع تأمین آب شرب شیراز گفت: در این منطقه بیش از ده حلقه چاه فعال وجود دارد وهرگونه ساخت‌وساز بر این تاقدیس، به‌ویژه احداث تاسیسات گردشگری، با احتمال نفوذ فاضلاب و آلودگی به منابع آب همراه است. وجود لایه‌های آهک در این سازند باعث نفوذ آلودگی از فاضلاب ها این تاسیسات خواهد شد. وجود فلزات سنگین و آلودگی نفتی در گزارشات پیشین ابفا موید همین موضوع است.

نیکنام هشدار داد: در فصول خشک، جریان آب زیرزمینی به سمت سازندهای آهکی تغییر مسیر می‌دهد که این مسأله احتمال سرایت آلودگی را چندین برابر می‌کند. با توجه به ساختار زمین‌شناسی منطقه – از جمله سازند مارنی رازک و لایه‌های آهکی و همچنین اکتیو بودن گسل و ایجاد شکستگی و حرکت در لایه های زیرین زمین– هرگونه آلودگی ناشی از فاضلاب یا پسماند با هر روشی هم که تعبیه شود می‌تواند به‌راحتی وارد منابع آب زیرزمینی شود.»

* دوگانگی رفتاری و ریاکاری نهادهای ناظر عامل افزایش بی اعتمادی فعالین محیط زیست است

نیکنام همچنین از رفتار دوگانه برخی نهادهای مسئول انتقاد کرد و گفت: اداراتی مانند منابع طبیعی و محیط زیست در جلسات، همسو با فعالان زیست‌محیطی و حامی حفظ دراک ظاهر می‌شوند، اما در پشت پرده با شهرداری برای اجرای پروژه های مخرب گردشگری در کوهستان دراک به توافق رسیده‌اند. این نوع ریاکاری نه‌تنها غیر اخلاقی است، بلکه مسئولیت تمام پیامدهای منفی آن نیز بر عهده همین نهادها خواهد بود.

وی افزود: فعالان محیط زیست با اصل ساخت تله‌کابین مخالفتی ندارند، بلکه مسئله اصلی جانمایی آن است. چرا شهرداری این پروژه را در مناطقی مانند شرق شیراز اجرا نکرد؟ چرا دقیقاً کوه دراک را انتخاب کردند که هم منبع آب شرب شهر است و هم کریدور هوای شیراز؟ این انتخاب پرسش‌برانگیز است و احتمال وجود منافع پنهان را تقویت می‌کند.

در پایان، نیکنام خواستار ورود سازمان بازرسی به این پرونده شد و گفت: اگر ارگان‌های مسئول از جمله شهرداری، منابع طبیعی، محیط زیست، استانداری و شرکت آب منطقه‌ای این روند را ادامه دهند و بدون بررسی شفاف و عدم رسیدگی به شکایت قضایی مطرح شده، پروژه را تأیید کنند، هرگونه خسارت مالی، زیست‌محیطی و حتی جانی که در آینده متوجه مردم شیراز شود، مستقیماً بر عهده این نهادها خواهد بود.