فاطمه مقدم – فارس آگاه

ایران از سال ۱۳۹۲، برای ثبت جهانی میراث فرهنگی «یلدا» تلاش های خود را آغاز کرد و در نهایت، با همکاری کشور افغانستان و مدیریت ایران، توانست پرونده «یلدا» را در ۹ آذر ١۴٠١، در فهرست میراث‌ فرهنگی ناملموس ‏یونسکو، ‏به ثبت برساند. یکسال پس از آنکه شب یَلدا یا شب چلّه بعد از یک دهه تلاش، به‌عنوان نوزدهمین عنصر میراث‌ فرهنگی ناملموس ایران و افغانستان، به ثبت جهانی رسید، شورای عالی انقلاب فرهنگی، گویی که در کشوری جدا، مصوبه تصویب می کند و از این تلاش ها، هیچ خبری ندارد، طی مصوبه ای اعلام کرد که از سال ۱۴۰۳ در تقویم رسمی، آخرین شب پاییز(شب یلدا) و سه‌شنبه آخر سال(چهارشنبه‌سوری) به «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» و «روز تکریم همسایگان» تغییر نام پیدا کرده است.

گرچه این تغییر نام، هیچ اهمیتی در روند حفاظت از آیین های کهن، نمی‌تواند داشته باشد، چون یلدا، چهارشنبه سوری، نوروز، سیزده بدر و … ریشه‌های تنومندی دارند که در طول اعصار، شکل گرفته است تصمیم این و آن، برای الحاق پسوند به نام این آیین های باستانی، چون دیگر مصوبه ها، حذف خواهد شد( نظیر نام گذاری روز طبیعت به جای سیزده به در که جز در تقویم، بر زبان هیچ ایرانی، جاری نشده است) اما به گفته مسئول تدوین و تهیه پرونده جهانی یلدا؛ اگر نام یلدا در تقویم «روز ترویج فرهنگ میهمانی و پیوند با خویشان» تغییر بکند، قطعا تأثیر منفی در اعتبار ایران به عنوان مدیر پرونده جهانی آن، می‌توانست داشته باشد، چون اقدامی در تقابل با پرونده جهانی یلدا بود، اما پیوست عنوانی به نام آن، نه تاثیری در تخریب آن دارد و نه در توسعه آن.

با اینهمه، جنگ با فرهنگ و سنت های ایرانی، سالهاست که در جریان است و بر نحوه برگزاری برخی از آیین های کهن در طول تاریخ، اثر گذار بوده است. از حساسیت های مذهبی که در دوره صفوی به شکل افراط گرایانه، در ایران پا گرفت و تعصبات و ‏حساسیت های مذهبی حاکم شده در دوران صفوی بر ایران و اهمیتی که حاکمان به ‏عزاداری برای ‏رستگاری می دادند، باعث شد جشن هایمان را که سالی ۱۲ جشن بوده است(جشن روزهای همنام با دوازده ماه عبارتنداز‎ :‎فروردینگان، اردیبهشتگان، خردادگان، تیرگان، امردادگان، شهریورگان، مهرگان، ‏آبانگان، آذرگان، دیگان، بهمنگان و اسپندگان)‏ را در پس پرده، برگزار کنیم ‏و شکل ‏برگزاری آن را کم کم به فراموشی بسپاریم ‏و تن به فرهنگ جدیدی که صفویان، به کشور حقنه می کردند، بدهیم تا گذر ‏ناموفق ما از سنت به مدرنیته، با تهییج اروپایی ها و شیفتگی ما به ‏آن فرهنگ که سبب ساز فراموشی خیلی ‏از ریشه هایمان شد. از طرفی «خودآگاه جمعی تحقیر شده ای» که بویژه پس از ورود ‏سیاحان غربی به ایران، در ما بوجود آمد با تحقیر ‏رفتارهای عامیانه، خرافات، باورها و سنت های ما از ‏طرف اروپایی ها هم این تصور را در میان ایرانیان، رواج داد که مفهوم ‏تجدد، مدرنیته و آینده در پیوند با ‏فراموشی گذشته، نهفته است. همه اینها عاملی شد که ما نگاهی فقیر به سنت ها و آیین هایمان داشته باشیم، حال آنکه غربی ها، از کشورهای اروپایی تا آمریکا و حتی شرقی های متمدنی، چون ژاپنی ها و کره جنوبی ها که پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا از لحاظ فناوری به شمار می روند، با همه پیشرفت های علمی و فناوری، آموزش سنت هایشان ‏را به مدارس بردند تا سنت هایشان، دست نخورده و کامل به نسل آینده، منتقل شود، نه تحریف شده و تغییر یافته. جز آنکه سنت های ‏ما در آموزش های رسمی مان حضور ندارد و اگر هم به آنها پرداخته ‏شود، چون به صورت غیر رسمی است، سنت ها ناقص و نادرست، منتقل می شوند، در محافل رسمی، چون شورای فرهنگ عمومی که خود باید مدافع آیین های کهن فرهنگی باشد نیز اینگونه، علم جنگ با آیین های کهن برداشته می شود.

به طوریکه یک اشتباه رایج در خصوص یلدا، در جامعه دیده می شود که معنای دگرگونی از این جشن در اذهان مردم، ثبت کرده است، به گفته شبان میرشکاری پژوهشگر میراث فرهنگی، در گفت و گویی با ایسنا «یلدا جشن بلندترین شب سال نیست، بلکه درست بر عکس «یلدا» جشن آغاز روشنایی است. در واقع جشن «یلدا» برای شب آن، گرفته نمی‌شود، بلکه برای فردایی است که روشنایی از آن روز، شروع به فزونی می‌کند و روزها طولانی‌تر می‌شود. به همین دلیل، در دوره‌های بسیار کهن که تفکرات آیین مهر در ایران، بسیار رواج داشته، این جشن، به عنوان جشن تولد مهر شناخته می‌شد. مهر، ایزدِ نور و نشان آن، سرخی قبل از طلوع آفتاب و پس از غروب آفتاب است. اعتقاد بر این بود، زمانی که آفتاب، غروب می‌کند تا زمانی که دوباره طلوع می‌کند، مهر بر دنیا حکم‌فرماست. مهر یک ایزد ناملموس، غیرمادی و نماد زندگی است.

بخشی از ریشه‌های جشن یلدا، به این تفکرات می‌رسد و طولانی‌تر بودن شب و پایان پاییز، علت این جشن نیست.»

فارغ از تمام نکات اسطوره ای یلدا، چون نحس بودن این شب و زایش خورشید در صبح و خرم روز ‏و خجسته بودن روز بعد از شب یلدا، به گفته علی یزدانی، اسطوره شناس، در گفت و گو با شهر مردم، نکته جالبی درباره شب چره ها ‏و خوراکی های شب، این است که جز قرمز بودن میوه ها که نشان از آتش است، پردانه بودن آنها، ‏بسیار اهمیت دارد. چون ایرانیان به جادویی به نام جادوی سرایت، اعتقاد داشتند و احساس می کردند که ‏اگر میوه های پردانه ای چون هندوانه، کدوحلوایی، انار و همینطور آجیل را که پردانه است، بخورند، ‏برکت و روزی زیادی، به زندگیشان آورده می شود.‏

این روزها اما با توجه به نرخ های گزاف میوه و آجیل و شیرینی، برگزاری جشن یلدا برای قشر وسیعی از مردم، دشوار شده است. ایرانیان، هر ساله در آخرین شب پاییز، سفره رنگینی پهن می کنند که خوراکی های مختلف از آجیل و شیرینی تا میوه‌هایی مثل انار و هندوانه در آن دیده می شود. اما با افزایش قیمت کالاهای خوراکی، امسال هزینه این سفره، برای خانواده ها چقدر تمام می شود؟

 کیک با تم یلدایی کیلویی ۱۸۰ هزار تومان

عضو هیات مدیره اتحادیه قنادان و یوخه پزان شیراز، در گفت گو با شهر مردم، با اشاره به اینکه اعضای اتحادیه، موظف هستند که طبق نرخنامه ای که شواری عالی نرخ گذاری استان، تعیین کرده به فروش شیرینی بپردازند، گفت: در قنادی های شیراز  قیمت شیرینی هایی که به طور معمول برای شب یلدا می برند به این شرح است؛ قیمت هر کیلو شیرینی تر و خامه، ۱۵۰ هزار تومان و قیمت شیرینی هایی چون دانمارکی، ۱۱۵ هزارتومان و پاپیونی ۱۵۰ هزارتومان و هر کیلو کیک نظیر کیک هویج، کیلویی ۱۸۰ هزار تومان است.

صمد حسنی آزاد، افزود: در شیراز، تنها شیرینی که صرفا به عنوان شیرینی شب یلدا به فروش می رسد، کیک های یخچالی با تم یلداست که کیلویی ۱۸۰ هزار تومان، قیمت دارد.

میوه، در تمام طول سال، جزیی جدایی ناپذیر از پذیرایی خانواده هایی ایرانی از میهمانان خود به شمار می رود، اما سبد میوه در یلدا اقلامی دارد که به هیچ وجه، نمی توان آنها را از سبد میوه، حذف کرد. هندوانه و انار، دو قلم از میوه هایی است که از نمادهای اصلی، برای شب یلدا به حساب می‌آیند، اما همه می دانیم سبد میوه را نمی توان تنها با انار پر کرد.

رئیس اتحادیه فروشندگان ميوه و تره بار‏ شیراز نیز در گفت و گو با فارس آگاه با اشاره به اینکه کمبودی در بازار میوه های شب یلدا وجود ندارد، گفت: قیمت هر کیلو هندوانه، ۱۵ تا ۱۸ هزار تومان و قیمت هر کیلو انار مرغوب، ۳۵ تا ۴۹ هزار تومان در نوسان است و قیمت هر کیلو خرمالوی قصردشتی، ۴۰ تا ۶۵ هزار تومان و خرمالوی شمال، بین ۲۵ تا ۳۹هزار تومان قیمت دارد.

فرزاد رضایی، با اشاره به اینکه قیمت میوه در شیراز نسبت به استان های دیگر، نزدیک به ۲۰ تا ۳۰ درصد ارزان تر و منصفانه تر است، افزود: برای تکمیل ظرف میوه شب یلدا، پرتقال نیز می برند که قیمت هر کیلو پرتقال مرغوب نافی داراب، ۳۹ تا ۴۸ هزار تومان است. قیمت موز نیز متاسفانه از کنترل خارج شده است و قیمت هر کیلو موز مرغوب، از ۷۵ هزارتومان تا ۸۵ هزارتومان در نوسان است. موزه هندی، از ۶۵ تا ۷۲ هزار تومان، موز فیلیپینی از ۷۳ تا ۸۴ هزار تومان. نارنگی شمالی مرغوب نیز افزایش قیمت داشته و کیلویی ۴۵ هزارتومان به فروش می رسد.

وی، در ادامه اظهار داشت: ما تا شب یلدا، با تشدید بازرسی از واحدهای صنفی برای رعایت قیمت های مصوب، نظارت خواهیم داشت، همچنین از کلیه واحدهای صنفی تقاضا داریم، رعایت انصاف را کرده و بالاتر از نرخ مصوب، هیچ کالایی به فروش نرسانند که در صورت احراز تخلف، مشمول جریمه خواهند شد. فروشندگان، حتما باید نرخ مصوب را جلوی دید مشتری بگذارند.

رضایی، در پایان از مردم خواست برای آگاهی از قیمت های مصوب میوه به صورت عمده و خرده، به سایت اتحادیه میوه شیراز به آدرس: https://etehadiehmivehshiraz که به تازگی راه اندازی شده است، مراجعه کنند.

آجیل، یکی از اصلی‌ترین شب چره ها یا تنقلات این شب باستانی است که خرید آن، جزو هزینه های عمده این شب به شمار می رود. جوانمردی، رئیس اتحادیه عمده فروشان مواد غذایی نیز در گفت و گو با شهر مردم، با اشاره به اینکه قیمت آجیل ویژه شب یلدا، مصوب و به فروشندگان اعلام شده است، گفت: آجیل شب یلدا با بهترین کیفیت، از کیلویی  ۳۵۰ هزار تومان به فروش می رسد که این آجیل، شامل پسته احمد آقایی، مغز گردو، بادام هندی، انجیر، باسلوق، قیصی و مغز بادام است. سایر آجیل‌ها با توجه به کیفیتشان و تعداد مغزهایی که در آن ها به کار می رود، با قیمت های متنوعی زیر این قیمت یا بالای این قیمت، به فروش می رسد.