جیب‌زنی ۵۰۰۰ میلیارد تومانی با دست‌های پشت پرده ، به گزارش فرنگیس شنتیا خبرنگار فارس اگاه، سر دادن شعار مرگ بر واتساپ، مرگ بر تلگرام، مرگ بر اینستا و مرگ بر توییتر در مقابل شورای‌عالی فضای مجازی آخرین موضع‌گیری دلواپسان در برابر مناقشه‌ای است که سالانه ۵ هزار میلیارد تومان هزینه روی دست مردم می‌گذارد. حرکتی که حالا با قرار گرفتن دولت بر سر دو راهی حذف یا ادامه فیلترینگ، از آن به عنوان بدشکل‌ترین و کج و معوج‌ترین مدل اعتراض یاد می‌شود.

صف‌آرایی دلواپسان برای برقرار ماندن فیلترینگ در هفته‌های گذشته، پس از آن کلید خورد که وزیر ارتباطات ضمن هشدار نسبت به خطر فیلترشکن‌ها، گفت: حدود دو سوم از مشترکان همراه از فیلترشکن‌ استفاده می‌کنند که بسیاری از آنها از مجاری غیررسمی در اختیار قرار گرفته و باعث می‌شود گوشی‌ یا سیستم‌ها به عنوان بستری برای حمله به زیرساخت‌های کشور مورد استفاده قرار بگیرد که آسیب جدی به امنیت سایبری است.

ستار هاشمی در تازه‌ترین موضع‌گیری خود نیز با وجود مخالفت‌ها، از اقدام جدید دولت برای برداشتن فیلترینگ خبر داده و اعلام کرده است: «اقدامات به طور جدی در دولت در دستور کار است و ما این موضوع را دنبال می‌کنیم.»

در کنار این ابراز نگرانی وزیر ارتباطات، آمار لحظه‌ای بنیاد غیرانتفاعی سرف‌شارک هم حاکی از آن است که از سال ۲۰۰۴ تاکنون، یعنی در دو دهه گذشته، ایران ۰.۹ درصد از کل «نشت داده‌ها» در جهان را به خود اختصاص داده است.

طبق داده‌های این بنیاد غیرانتفاعی که در زمینه آزادی دسترسی به اینترنت و امنیت سایبری فعالیت می‌کند، در طول دو دهه گذشته بیش از ۱۶۰ میلیون و ۷۰۰ حساب کاربری در ایران دچار «نشت داده» شده‌اند و در این بازه زمانی به‌طور متوسط از هر صد شهروند ایرانی، ۲۲۳ نفر «نشت داده» را تجربه کرده‌اند. این بررسی‌ها نشان می‌دهد که در طول سه سال گذشته و با گسترش فیلترینگ این روند سرعت بیشتری به خود گرفته است؛ تا جایی که به طور میانگین هر آدرس ایمیل حدود سه بار هک شده است و به ازای هر صد نفر، ۸۸ نفر در ایران هک شدن ایمیل خود را تجربه کرده‌اند.

*سودش به جیب مافیا، چوبش بر تن مردم

اما آسیب‌های فیلترینگ صرفاً به تهدیدهای امنیتی ختم نمی‌شود. طبق آخرین گزارش‌ها، این محدودیت سبب شده که روزانه، ۱۴۰ میلیارد تومان سود از جیب مردم به کیسه مافیای فروش فیلترشکن سرازیر شود. دست‌های پشت پرده‌ای که طی دو سال تجارت سیاه نه تنها با آن‌ها برخوردی نشد بلکه با وجود ماهیت مجرمانه عملکرد آن‌ها، هویت‌شان هم همچنان نامعلوم است و جلال رشیدی‌کوچی، نماینده مخالف طرح صیانت از فضای مجازی، گردش مالی آن‌ها را سالانه بیش از ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود.

میرنیما قاضی رئیس انجمن تجارت الکترونیک تهران در این باره می‌گوید:« براساس گزارش آزمایشگاه داده و حکمرانی، دست‌کم ۳۰ درصد از کاربران اینترنت در کشور ماهانه تا ۱۵۰ هزار تومان برای خرید‌ تمدید اشتراک وی‌پی‌ان متحمل هزینه می‌شوند و با در نظر گرفتن تعداد کاربرهای اینترنت کشور، گردش مالی بازار خرید و فروش ابزارهای فیلترشکن‌ سالانه بیش از ۵۰۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است.»

به گفته وی حدود ۸۳ درصد از کاربران اینترنتی کشور از فیلترشکن استفاده می‌کنند که این رقم برابر با تحمیل هزینه‌ چندهزار میلیاردی به مردم و اپراتورهاست و با حذف فیلترینگ این هزینه‌ تحمیل‌شده به چرخه‌ اقتصاد دیجیتال و سبد خانوار برمی‌گردد.

با در نظر گرفتن این شرایط در حالی از ایران به عنوان دومین کشور متضرر از فیلترینگ در جهان یاد می‌شود که ابعاد این خسارات در دو سال گذشته ملموس‌تر و بار آن سنگین‌تر بوده و زمین‌گیر شدن کسب و کارهای مجازی و وابسته شدن اقتصاد آن‌ها به فیلترشکن‌ها و در نهایت آب رفتن استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا تنها بخشی از پیامدهای فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی است.

*چند کلمه حرف حساب از دل مردم

صرف نظر از تبعات اقتصادی ماجرا، بسیاری از صاحب‌نظران بر ابعاد سیاسی، اجتماعی فیلترینگ دست گذاشته و آن را طرحی محتوم به شکست می‌دانند. در همین رابطه محمد غرضی وزیر پیشین ارتباطات باور دارد که فیلترینگ نه تنها از رشد و شکوفایی استعداد‌های مردم جلوگیری می‌کند، بلکه قدرت تحلیل و تصمیم‌گیری آن‌ها را نیز تضعیف می‌کند.

وی می‌گوید: «در شرایطی که ایران با حملات رسانه‌ای و اطلاعاتی پیچیده از سوی دشمنان روبه‌رو است، لازم است که مردم با دسترسی به اخبار و اطلاعات صحیح و بدون سانسور، توانایی دفاع از خود و کشورشان را داشته باشند. این مسئله نه تنها به تقویت روحیه مردم کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش مشارکت آن‌ها در دفاع از کشور می‌شود.»

حسن نمک‌دوست تهرانی، استاد ارتباطات نیز معتقد است؛ رویکرد ارتباطی رسانه که حکومت در ۴۰ و چند سال گذشته داشته و طبعاً یکی از ارکان آن فیلتر شبکه‌ها، رسانه‌ها یا پیام‌رسان‌های اجتماعی بوده، قطعاً رویکردی شکست‌خورده است.

به گفته وی، رهیافت حکومت در عرصه ارتباطات اجتماعی در همه این سال‌ها مبتنی بر سه رکن بوده است: اول تحقیر، دوم تبعیض و سوم تهدید. مثال بارزتر تفاوت قائل شدن میان دو مفهوم من‌درآوردی خودی و غیرخودی به جای شهروند بوده است.

این استاد ارتباطات ادامه می‌دهد: «بر اساس همین گفتمان مصیبت‌زا حکومت و ارکان آن همواره کسانی را که خودی نمی‌دانسته‌اند مورد تحقیر و تهدید قرار داده و در بسیاری موارد آن‌ها را از حقوق شهروندی محروم کرده است. اینکه در گپ‌وگفت‌های روزمره‌مان تعبیر شهروند درجه دو را به کار می‌بریم یا به‌شوخی می‌گوییم نه خودی هستیم نه غیرخودی، بلکه نخودی یا بیخودی هستیم مثال‌های گویای همین وضعیت است.»

*تازه‌واردهای نامحبوب

کشمکش بر سر بودن یا نبودن فیلترینگ در حالی ادامه دارد که براساس نظرسنجی سراسری «ایسپا»، میزان استفاده ایرانیان بالای ۱۸ سال از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی تعداد کاربران تلگرام و اینستاگرام در ایران تقریباً دو برابر کاربران روبیکا و ایتاست.

براساس این گزارش، ایتا با ۹/۲۸ درصد استفاده از سایر پلتفرم‌ها پیشی گرفته است و «بله» فقط ۷/۹ درصد کاربر دارد. روبیکا که بیشتر به عنوان یک نرم‌افزار تماشای فیلم و تلویزیون به کار می‌رود، نتوانسته است توجه بیش از ۵/۲۸ درصد ایرانیان را به خود جلب کند.

بخش دیگری از بررسی‌های ایسپا حاکی است، فروردین ۱۳۹۷ و پیش از فیلتر شدن تلگرام ۷/۵۹ درصد مردم از این پیام‌رسان استفاده می‌کردند و شهریور امسال و شش سال پس از مسدود شدن، میزان استفاده به ۹/۵۶ درصد رسیده یعنی فقط ۸/۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

*گره کار به دست چه کسانی باز می‌شود؟

در همین حال نشریه عصر ارتباط این مساله را روشن کرده است که تصمیمات مربوط به فیلتر یا رفع فیلتر کجا گرفته می‌شود.بر این اساس کارگروهی متشکل از دادستان کل کشور، وزیر ارتباطات، وزیر دادگستری، وزیر ارشاد، وزیر اطلاعات، وزیر علوم، رییس سازمان صداوسیما، وزیر آموزش و پرورش، فرمانده نیروی انتظامی و رییس‌ سازمان تبلیغات اسلامی اشاره شده است. اما در این میان سوال این جاست که دست پزشکیان برای رفع فیلترینگ چقدر باز است و او تا چه اندازه به وعده انتخاباتی خود پایبند خواهد ماند. وعده‌ای پرمناقشه اما امیدوارکننده که در یک جمله خلاصه می‌شد: «تمام تلاش خود را برای اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ به کار می‌بندم.»