داستان و شعر کودک اگر به ادبیت برسد مخاطب همگانی دارد

فاطمه مقدم- فارس آگاه
رضی هیرمندی، نامی آشنا در عرصه ادبیات کودک و نوجوان ایران، نه تنها نویسنده و مترجم برجسته‌ای است، بلکه پژوهشگری توانمند در حوزه طنز ایرانی نیز به شمار می‌رود. او در سال ۱۳۲۶ در روستای واصلان، حوالی زابل در سیستان دیده به جهان گشود و پس از اتمام تحصیلات در رشته زبان و ادبیات انگلیسی، به استخدام وزارت آموزش و پرورش درآمد و سال‌ها به تدریس در دبیرستان‌ها و دانشگاه تهران مشغول بود. اما نقطه عطف زندگی حرفه ای او، به سال ۱۳۵۵ و ترجمه کتاب ماندگار «درخت بخشنده» اثر شل سیلور استاین باز می‌گردد. از آن پس، هیرمندی با ترجمه‌ای روان و گیرا، آثار بسیاری را برای کودکان و نوجوانان ایرانی قابل دسترسی کرده است. بیش از ۱۷۰ اثر، شامل ترجمه‌هایی همچون «این منم واکین» برای بزرگسالان و «اختراع هوگو کابره» برای نوجوانان، گواه سال‌ها تلاش بی‌وقفه اوست. این تلاش‌ها، جوایز ارزشمندی را برای این مترجم و نویسنده به ارمغان آورده است؛ از جمله نشان طلایی لاک‌پشت پرنده و لوح افتخار IBBY برای ترجمه «اختراع هوگو کابره»، و همچنین افتخار نمایندگی ایران در بخش ترجمه جایزه آسترید لیندگرن ۲۰۲۴٫ این افتخارات، نشان از جایگاه رفیع هیرمندی در عرصه ادبیات کودک و نوجوان ایران و جهان دارد.
هفته گذشته، این چهره نام‌آشنای ادبیات کودک، به دعوت جمعی از نویسندگان و مروجین کتاب، سفری فرهنگی به استان فارس، و به طور خاص شهرستان اوز و شیراز داشت. این سفر، فرصتی شد تا هیرمندی همراه با سه نویسنده دیگر، احمد اکبرپور، سحر حدیقه و مهرنوش پارسا نژاد، تجربیات و دانش خود را با کودکان و علاقه‌مندان به کتاب به اشتراک بگذارند.
اولین ایستگاه این سفر فرهنگی، روستای گلار از توابع اوز بود. خانه فرهنگ این روستا، که با همت خیرین محلی ساخته شده، میزبان گرمی برای این جمع بود. در فضایی صمیمی، کودکان و بزرگسالان گلار در کنار نویسندگان نشستند و لحظاتی شاد و آموزنده را با شعرخوانی، کتابخوانی و گفتگو سپری کردند. سپس، گروه به شهر اوز رفتند و در مدرسه ماه و مهر گرانی، با کودکان دیدار کردند. این برنامه با هدف تاکید بر اهمیت کتاب و داستان در شکل‌گیری شخصیت و پرورش خلاقیت کودکان برگزار شد. گفتگوهای صمیمانه و جذاب نویسندگان، بی‌شک تاثیر ماندگاری بر ذهن کودکان حاضر گذاشت.
در ادامه سفر، این گروه فرهنگی، با کتابداران و تسهیلگران موزه عروسکی شهر اوز نیز دیدار کردند و در این دیدار به تبادل نظر و بررسی چالش‌ها و فرصت‌های ترویج فرهنگ کتابخوانی پرداختند.هیرمندی مترجم توانای کشورمان این روزها در شیراز به سر می برد این سفر فرصتی مغتنم است تا با این چهره برجسته به گفت‌وگو بنشینیم و از تجربیات و دیدگاه‌های او در زمینه ادبیات کودک و نوجوان بهره‌مند شویم.

***شما به عنوان مترجمی که آثار شل سیلور استاین را به ایرانیان معرفی کردید، چه ویژگی خاصی در آثار او دیدید که باعث شد فکر کنید برای مخاطب ایرانی جذاب خواهد بود؟
– ترجمه آثار شل سیلوراستاین ماجرای جالبی دارد. در واقع، این یک انتخاب دوطرفه بود. نه فقط من او را انتخاب کردم، بلکه به نظر می‌رسد او هم به نوعی مرا برگزید! البته در ابتدا نه برای ترجمه، بلکه به دلیل هم‌خوانی روحیه من با محتوای کتاب‌هایش. سال ۱۳۵۴ بود که در یک موسسه عالی تدریس می‌کردم. تعدادی مدرس نیز از ملیت های دیگر در این موسسه فعالیت داشتند یکی از مدرسین آمریکایی کتاب «درخت بخشنده» شل سیلور استاین را به من هدیه داد و بعداً فهمیدم که او این کتاب را در دوران بیماری‌اش از یک کشیش به عنوان کتابی آرامش دهنده هدیه گرفته است. من هنوز وارد دنیای ترجمه نشده بودم و بعد از خواندن این کتاب چنان شورمند و بی تاب شدم که دوست داشتم این شورمندی را به دیگران منتقل کنم و به ترجمه آن دست زدم این ترجمه همان و گرفتار شدن در عرصه ترجمه به صورت مادام العمرهمان. بعد کتاب «لافکادیو شیری که جواب گلوله را با گلوله داد» ترجمه کردم و جالب اینجاست که اصلا تصور نمی‌کردم که این اثر، کتاب کودک باشد! و ترجمه را به بزرگ ترین ناشر آن زمان یعنی انتشارات امیر کبیر برای چاپ دادم. امیرکبیر، بیشتر به انتشار کتاب‌های دانشگاهی و تحقیقاتی مشهور بود. اما آن‌ها «لافکادیو» را پسندیدند وچاپ آن نیز با استقبال زیادی روبرو شد.
***چه ویژگی‌هایی در آثار سیلوراستاین، شما را به ترجمه آن‌ها ترغیب کرد؟
-موضوعات مطرح شده در آثار سیلور استاین، بسیار فراتر از سن و سال مخاطب کودک هستند. آنها با ظرافتی خاص، به مفاهیم عمیق انسانی مانند عشق، دوستی، بخشش و گذر زمان می‌پردازند، موضوعاتی که برای هر فردی در هر سنی، جذاب و قابل تأمل است.
***معیارهای شما برای انتخاب یک اثر برای ترجمه چیست آیا به جوایزی که آثار گرفته اند توجه می کنید یا به کیفیت اثر از منظر ادبی و …؟
-حرکت در یک خط مشخص ترجمه خود نشان از وجود معیار و چهارچوبی برای انتخاب آثار دارد، حتی اگر مترجم در خودآگاه خود این معیارها را به روشنی نشناسد. من این سوال را چند سال بعد ازاینکه ترجمه می کردم از خود پرسیدم و به این جمع بندی رسیدم که باید اثری را انتخاب کنم که اول قصه خوبی داشته باشد یعنی از نظر ادبی و هنری اثری زیبا باشد و توانایی جذب مخاطب و درگیر کردن او را داشته باشد. دوم، وجود طنز در آثار، چه آشکار و چه پنهان، یکی از معیارهای اصلی من است. البته طنز پنهان را بیشتر می‌پسندم. معیار بعدی شاعرانه بودن اثر است. اثر باید از ویژگی‌های شاعرانه برخوردار باشد؛ چه شعر باشد چه داستان. حتی اگر داستانی را ترجمه می‌کنم، باید از ویژگی‌های شاعرانه برخوردار باشد. درآخر نیز ساختار خوب در داستان‌گویی را در اثر انتخابی مد نظر قرار می دهم. روایت داستان باید جذاب، منسجم و ارائه دقیقی از وقایع داستانی باشد.
**درباره مجموعه آثاری که تحت عنوان «فیلسوف کوچک» ترجمه کردید بفرمایید؟
-مجموعه «فیلسوف کوچک» عنوانی بود که با نشر افق برای این مجموعه داستان ها انتخاب کردیم والا این داستان ها در زبان اصلی مجموعه نیستند. این داستان ها را در مجموعه‌ای هفت جلدی از آثار شینسوکه یوشیتکه، نویسنده و تصویرگر ژاپنی، منتشر شده است. این مجموعه، فلسفیدن را با زبانی ساده و جذاب برای کودکان شرح می‌دهد. انتخاب من در این مجموعه، به کتاب‌هایی معطوف شد که در کنار مفاهیم فلسفی، از قصه‌گویی قوی و طنز ظریف استفاده کرده باشند، به نوعی، آثاری که نویسنده‌شان با روحیه من همسو باشد. کتابهای فلسفی این نویسنده را نیز به نوعی انتخاب کردم که با ساز دل من هم کوک باشد. یعنی اگر فلسفه هم می گوید آخر آن را با قصه تمام کند .
«شاید سیب باشد»، نخستین کتاب این مجموعه، داستان کودکی گرسنه است که با دیدن سیب روی میز، به پرسش‌هایی در مورد ماهیت آن می‌پردازد و این پرسشگری، سرآغاز فلسفیدن است. هر صفحه کتاب، چندین امکان و سوال را مطرح می‌کند و تصاویر جذاب کتاب، همراه با طنز مفرح، این پرسش‌ها را جذاب‌تر می‌سازد.به طوریکه یکی از امکان ها این است که شاید این مادر بزرگ من باشد یا شاید پلیس باشد و … . «آیا می‌توانم یک من دیگر بسازم؟»، کتاب بعدی مجموعه فیلسوف کوچک بود. آغاز هر داستان با یک مسئله شروع می شود و این کتاب نیز به همین منوال آغاز می شود. پسربچه ای رباتی می خرد تا مشق های شب او را بنویسند و ربات از او می خواهد برای اینکه مادرش متوجه نشود که او مشق هایش را می نویسد، مشخصاتش را به او بدهد. پسر شروع به معرفی خود می کند و این معرفی از ظاهر پسر آغاز وبه مشخصات رفتاری و فکری او ختم می شود و به این ترتیب، فرآیند خودشناسی را تجربه می‌کند. پرسش‌ها و تصویرسازی‌های کتاب، به مخاطب کمک می‌کنند تا به تفکر و اندیشیدن عمیق‌تر بپردازد.آخرین کتاب نیز از همین مجموعه فیلسوف کوچک است به نام « می توانم برایت بازش کنم» درآمده است.
**آخرین آثاری که از شما منتشر شده چه بوده است؟
-در چند روز اخیر نشر پرتقال کتاب «من گربه هستم» را منتشر کرده است و یک کتاب نیز توسط نشر مهر سا به نام ؟«به سوی خانه» چاپ شده است کتاب اولی با مضمون برابری و مقابله با تبعیض و کتاب دوم نیز درمورد محیط زیست و جلوگیری از انقراض حیوانات نادر است که در قالب قصه برای بچه این مضامین را بیان می کند.
**به عنوان حرف اخر نکته ای رو به دوستدارن کتاب بفرمایید
شاید مهم ترین حرفی که در این فرصت کوتاه بتوان زد این باشد که بچه ها، بزرگترها! ادبیات کودک را جدی بگیرد. آینده ازآن کودکان است و ادبیات کودک هنوز راه بسیار زیادی برای رسیدن به جایگاه واقعی خود دارد تا به حدی برسیم که چون کشورهای غربی ادبیات کودک به عنوان شاخه برومندی از ادبیات کشورمان جای خود را باز کند و به تثیبت برساند . امیدوارم در کشور ما نیز بزرگان فرهیختگان هم ادبیات کودک را جدی بگیرند چرا که داستان ها و شعرهای این حوزه اگر ادبیات باشد و به سرحد والای ادبی رسیده باشد تنها برای کودکان نیست و برای همگان است.