چرا سووشون مهم است؟ سندی مومنی نویسنده و منتقد شیرازی پاسخ می دهد؛ پیش از این رمان، صدای زنانه‌ای که گویای محوریت زن در ادبیات باشد، وجود نداشت، به گزارش فاطمه مقدم خبرنگار فارس اگاه، سیمین دانشور، نویسنده‌ صاحب‌نام ایرانی، با خلق اولین رمان خود «سووشون»، توانست جایگاه ارجمندی در تاریخ ادب معاصر ایران برای خود دست و پا کند. «سووشون» با زبانی ساده و دلنشین، تصویری واقعی از جامعه ایران در دوران جنگ جهانی دوم و پس از آن ارائه می‌دهد. دانشور با خلق شخصیت‌های ملموس و روایت داستان در بستری تاریخی، توانسته است مسائل اجتماعی و سیاسی آن دوران را به شکلی هنرمندانه به تصویر بکشد. اهمیت «سووشون» در پرداختن به نقش زنان در جامعه و مسائل مربوط به آن‌ها نیز قابل توجه است. «زری»، شخصیت اصلی داستان، نمادی از زنان ایرانی است که در تلاش برای حفظ خانواده و ارزش‌های خود در برابر تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی هستند. این رمان، با گذشت سال‌ها همچنان خواندنی و تأثیرگذار است و می‌تواند به عنوان منبعی روایی برای درک بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران در سالهای مهم ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ باشد.به مناسبت زاد روز این نویسنده شیراز در ادای احترام به خالق  اثر مهم سووشون گفت و گویی با سندی مومنی نویسنده و منتقد ادبی، ترتیب داده‌ایم تا ابعاد گوناگون اهمیت این اثر را مورد بررسی قرار دهیم. سندی مومنی نویسنده و منتقد شیرازی در گفت‌وگو با فارس اگاه در پاسخ به این سوال که چرا رمان سووشون در تاریخ ادبیات داستانی ما مهم است، گفت: اولین نکته در اهمیت سووشون این است که نخستین رمان تاثیرگذار و مهمی است که توسط یک زن نویسنده نوشته شده است که شخصت اصلی رمان نیز زن است. اما اهمیت سووشون در تاریخ ادبیات ایران را می‌توان از دو منظر بررسی کرد: نخست، این رمان با وجود گذشت بیش از نیم قرن از انتشارش، هنوز هم برای خوانده شدن جذاب است که این ویژگی مدیون روایت ساده، زبان شاعرانه و نگاه کاملاً زنانه به داستان است. دوم، این رمان همچنان امکان تحلیل و بازاندیشی را فراهم می‌کند که این خصوصیت به سبب پرداختن به مسائل تاریخی و سیاسی دوره‌ای از ایران است که با وجود گذشت نیم قرن، مسائل آن هنوز در جامعه ایران وجود دارد. نکته سوم، پرداختن به مبارز و مبارزه است که از کلیدواژه‌های این رمان است. دانشور در این رمان به مفهوم مبارز و مبارزه توجه ویژه‌ای داشته است. یوسف، نماینده مبارزی تحصیل‌کرده و ثروتمند است که مبارزاتش را در دو جبهه انجام می‌دهد: مقابل ارتش متفقین و مقابل خودی‌های منفعت‌ طلب. نویسنده کتاب« جامعه متن و خشونت» با تاکید بر اهمیت نقش زن در «سووشون»،  با اشاره به اینکه پیش از این رمان، نگاه و صدای زنانه‌ای که گویای محوریت زن در ادبیات باشد، وجود نداشته است. خاطرنشان کرد: زنان در «سووشون» همگی تحت تأثیر جهان و جامعه مردسالار هستند و مشخصه اصلی آن‌ها، تأثیر عمیق مردان در زندگی‌شان است.مومنی با اشاره به این نکته که شخصیت زری تاثیر زیادی از یوسف گرفته است، این روند را در رمان‌های دیگر نویسندگان زن ایرانی ادامه یافته می‌داند و معتقد است: تنها عامل تغییر زنان در رمان‌هایی که زنان از خود می‌نویسند، مردان هستند.این مردان هستند که حضورشان یا عدم حضورشان به زندگی زنان سمت و سو می‌دهد. در بین شخصیت‌های رمان، زری، عمه و عزت‌الدوله به جهت اثربخشی بیشتر در رویدادهای رمان، اصلی به حساب می‌آیند. اما در بین این سه شخصیت، فقط شخصیت زری شخصیتی جامع و پویاست. شخصیت‌های عمه و عزت‌الدوله، شخصیت‌های ساده، تک‌بعدی و ایستا هستند که تغییری در آن‌ها دیده نمی‌شود. زری تنها زنی است که کشمکش‌های درونی دارد، حرکت می‌کند، اندیشه می‌کند، مقایسه می‌کند و می‌خواهد شجاع باشد و این را یوسف (شوهرش) به سرش انداخته است و در واقع باز هم دلیل اصلی تغییر و ثبات قدم او، کشته شدن یوسف است.نویسنده رمان حاشیه امن با ذکر مثال‌هایی از رمان‌های معاصر، که زن نقشی مشابه رمان سووشون درآن دارد گفت:  متاسفانه این تأثیر در رمان‌های دیگر نویسندگان زن ایرانی ادامه یافته است و تنها عامل تغییر زنان در رمان‌هایی که زنان از خود می‌نویسند، مردان هستند. نمونه‌های واضح و شناخته‌شده‌ای از این تفکر در رمان زنان امروزی نیز وجود دارد. در رمان «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» از زویا پیرزاد که جوایز معتبری کسب کرده و به دفعات تجدید چاپ شده، یا «پاییز فصل آخر سال است» نوشته نسیم مرعشی که اولین رمان این نویسنده جوان است و جایزه جلال را از آن خود کرده و به چاپ‌های بسیاری رسیده، یا رمان «این خیابان سرعت‌گیر ندارد» نوشته مریم جهانی، که آن هم به دفعات چاپ شده، در تمام این آثار مردان نقطه عطف تغییر و اساساً اندیشه تغییر در زنان هستند.گویا زنان بدون حضور مردان نمی‌توانند و یا نمی‌خواهند به زندگی خود به عنوان محصولی مستقل و با اندیشه‌ای متفاوت نگاه کنند. حال انکه وقتی مردان از زنان می‌نویسند توقع بازنمایی چنین اندیشه‌هایی می رود ولی وقتی زنان از خودشان می‌نویسند انتظار می‌رود با اقتدار بیشتر مسیر زندگی و اندیشه‌شان را در دست بگیرند حال آنگه روند سووشون در رمان‌نویسی زنان ایران همچنان به قوت خود باقی است.این نویسنده و منتقد ادبی شیرازی در پاسخ به این سوال که «جامعه در حال گذار ایران تا چه اندازه روح خود را در سووشون بازتولید کرده است»، گفت: فلاکت‌ها و بدبختی‌های آن دوره جامعه ایران در سووشون جلوه‌ای نیافته است، در حالی که قحطی، بیماری و گرسنگی مسئله اصلی اکثر افراد جامعه در آن دوره تاریخی بود. در خانه یوسف و زری، که منظر اصلی داستان است، هیچ نشانی از قحطی دیده نمی‌شود. درواقع، قحطی، بیماری و گرسنگی پشت درهای خانه زری و یوسف، و در اطرافیانشان است. توجه کنید که وقتی خبر مرگ اسب خسرو به او می‌دهند، در حالیکه بیرون قحطی و گرسنگی رواج دارد مراسم ختمی برای اسب گرفته می‌شود و در این مراسم حلوا پخته می‌شود این نشان می دهد که سووشون تنها می‌تواند نمایندۀ بخش حداقلی جامعه در آن زمان بوده است بنابراین به اعتقاد من سووشون روح زمانه خود را منعکس نکرده است.

  موضوعات اخلاقی سووشون هنوز در جامعه ما کارکرد دارد

مومنی در ادامه با تاکید بر اینکه این انتقادها از اهمیت این رمان نمی‌کاهد، اظهارداشت: “سووشون” جز آنگه از چند منظر رمان اولین هاست(اولین رمان نویسنده زن ایرانی، اولین رمان با شخصیت محوری زن، اولین رمان تاریخی سیاسی معاصر )  رمانی تاریخی-سیاسی مهم است که به بخش مهمی از تاریخ معاصر ایران مشخصاً حضور ارتش متفقین در جنگ جهانی دوم در کشور ایران و شهر شیراز، پرداخته است.او در پایان خاطرنشان کرد از آن‌جا که مسائل آن دوران مسائلی است که جامعه ایران در حال گذار هنوز هم با آن دست و پنجه نرم می‌کند، نمی‌توان نسبت به آن بی‌اعتنا بود. مشخصاً نمی‌توان به موضوع مبارزه و مبارز به ظاهر شکست‌خورده که یوسف آن را نمایندگی می‌کند، و افرادی که منفعت خود را به خیر جمعی ترجیح می‌دهند مانند خان کاکا، بی‌اعتنا ماند و این موضوعی است که هنوز در جامعه ما کارکرد دارد.