دکتر محمد ساسانی‌پور در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به آلودگی هوا و پیامدهای زیان‌بار آن، به عنوان یکی از ملموس‌ترین معضلات محیط زیستی در بیشتر کشورهای جهان، اظهار کرد: مطابق آمار ارائه شده توسط مطالعه جهانی بیماری‌ها، آلودگی هوای آزاد پس از فشار خون بالا،‌ دومین عامل خطر مرگ‌ومیر در جهان بوده، به طوریکه فقط در سال ۲۰۲۱ منجر به مرگ بیش از ۸ میلیون نفر و از دست دادن ۲۱۶ میلیون سال زندگی از دست رفته زودرس در جهان شده است و از همین رو، امروزه آلودگی هوا بزرگترین عامل خطر محیط‌زیستی برای سلامت بشر بوده و به دلیل سرعت زیاد افزایش نسبت شهرنشینی، چالشی است که به سرعت در حال گستردگی است.

هزینه ۲.۹ تریلیون دلاری آلودگی هوا بر اقتصاد جهانی

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جمعیت کشور با تاکید بر اینکه مقداری از آلودگی هوا از منابع طبیعی مانند فعالیت آتشفشان‌ها و بیشتر آن ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی یا فعالیت‌های کشاورزی است، گفت: در سال ۲۰۱۸، آلودگی هوا هزینه ۲.۹ تریلیون دلاری را برای اقتصاد جهانی به همراه داشت که معادل ۳.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان است. در همان سال کیفیت هوای ناسالم باعث ۱.۸ میلیارد روز غیبت کاری در سراسر جهان شد. اما در کنار تأثیرات منفی روی سلامت و افزایش مرگ‌ومیر، این موضوع هم بر روی نظام اقتصادی معاصر و بیشتر فعالیت‌های انسانی و هم بر روی، پیامدهای جمعیتی – اقتصادی مهمی به ویژه در کلان شهرها اثر گذاشته است.

آلودگی هوا عامل مرگ سالانه ۸ میلیون انسان در جهان

ساسانی‌پور با اشاره به اینکه آلودگی هوای انسانی یکی از بزرگترین خطرات بهداشت عمومی در سرتاسر جهان است و سالانه حدود ۸ میلیون مرگ و میر را شامل می‌شود، خاطرنشان کرد: اگر بتوان داده‌های بهداشتی جامع‌تری تولید کرد، به‌ویژه اگر همه عوامل خطر مواد شیمیایی در محیط شناسایی و تجزیه و تحلیل شوند، بدون شک کل اثرات آلودگی هوا بر سلامت جمعیت بیشتر خواهد بود. به علاوه، تقریباً ۹۰ درصد از جمعیت جهان در معرض خطر آلودگی هوا هستند و بار بیماری ناشی از آلودگی هوا همچنان در حال رشد است و تهدیدی جدی برای سلامت جهانی است.

وی یادآور شد: براساس گزارش جدید موسسه سیاست انرژی در دانشگاه شیکاگو، آلودگی هوا که عمدتاً نتیجه سوزاندن سوخت‌های فسیلی است، ۲.۲ سال از میانگین امید زندگی در بدو تولد جهانی کم می‌کند. بر اساس این گزارش، دود سیگار دست اول به طور متوسط ۹.۱ سال امید زندگی را کاهش می‌دهد. مصرف الکل و مواد مخدر به طور متوسط ​​۹ ماه، آب و فاضلاب ناسالم ۷ ماه، آی وی و ایدز ۴ ماه، درگیری و تروریسم ۷ ماه امید زندگی در بدو تولد را کاهش می‌دهد.

در همین راستا ساسانی‌پور تاکید کرد: مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا منجر به از دست دادن درآمد و همچنین پیامدهای نامطلوب اجتماعی – اقتصادی مختلف می‌شود و این اثرات هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در کشورهای در حال توسعه وجود دارد، بنابراین آلودگی هوا نه تنها یک خطر بزرگ برای سلامتی است، بلکه هزینه اقتصادی قابل توجهی به دنبال دارد. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم پزشکی و همچنین کاهش بهره‌وری ناشی از عوارض ناشی از آلودگی هوا و مرگ و میر زودرس است.

وی خاطرنشان کرد: ارزش‌گذاری پولی سال‌های مختلف زندگی انسان یکی از مهم‌ترین عوامل موردنیاز در ارزیابی اقتصادی سیاست‌ها و مداخلات سلامت است. پذیرش این دیدگاه غالب که ارزش جان انسان‌ها را نمی‌توان با پول محاسبه کرد، تحلیل دقیق سیاست‌های تأثیرگذار بر زندگی افراد را غیرممکن خواهد کرد. ارزش‌گذاری بار اقتصادی مرگ و میرهای زودرس ناشی از آلودگی هوا می‌تواند مزایای بالقوه سلامتی و اقتصادی کاهش آلودگی هوا، شدت مشکل و هزینه‌های تحمیل شده بر جامعه و کشور را بیشتر نشان دهد. مطالعات هزینه مرگ به عنوان یک تکنیک ارزیابی ضروری در بخش بهداشت در نظر گرفته می‌شود.

غلظت برخی آلاینده‌ها در کلانشهرهای ایران ۳ برابر بیشتر از استانداردهای ملی و دستورالعمل کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت 

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جمعیت کشور در ادامه به وضعیت آلودگی هوا در ایران پرداخت و تصریح کرد: ایران نیز همانند سایر کشورهای در حال توسعه با مشکلات ناشی از آلودگی هوا مواجه است. آلودگی هوا در بسیاری از شهرهای ایران به سطوح خطرناکی رسیده، به طوری که غلظت برخی از آلاینده‌ها در کلان شهرهای ایران سه برابر بیشتر از استانداردهای ملی و دستورالعمل کیفیت هوای سازمان جهانی بهداشت است. برخی از مطالعات ملی، اثرات نامطلوب آلودگی هوا بر سلامتی در ایران را ارزیابی و چند مطالعه بار اقتصادی آلودگی هوا در ایران را برآورد کرده‌اند. با این حال، این مطالعات عمدتاً محدود به کلان شهرها به ویژه شهر تهران بوده است.

آلودگی هوا، عامل ۱۲ درصد از کل مرگ و میر مردان و زنان ایران در سال ۱۴۰۰ 

ساسانی‌پور خاطرنشان کرد: براساس به‌روزترین داده‌های مطالعه جهانی بار بیماری‌ها، ۵۱ هزار مورد از کل مرگ و میر رخ داده در کشور در سال ۱۴۰۰، منتسب به آلودگی هوا است. از این تعداد، حدود ۲۸ هزار مرگ مربوط به مردان است؛ به این معنی که ۵۵ درصد مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در مردان و ۴۵ درصد در زنان رخ داده است، میزان مرگ ناشی از آلودگی هوا در کشور ۶۰ در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت محاسبه شده است. همچنین آلودگی هوا، عامل ۱۲ درصد از کل مرگ و میر مردان و زنان کشور در سال ۱۴۰۰ بوده است.

درصد مرگ ناشی از آلودگی هوا از ۴۵ سالگی به بعد به شدت افزایش می‌یابد

وی بیان کرد: الگوی سنی مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در کشور و در هر دو جنس تفاوت قابل توجهی با الگوی سنی کل مرگ ندارد. درصد مرگ ناشی از آلودگی هوا همانند کل مرگ در زیر یک‌سالگی بالاتر از سنین بعدی است. از سوی دیگر، درصد مرگ ناشی از آلودگی هوا به ویژه از ۴۵ سالگی به بعد به شدت افزایش می‌یابد و در سنین پایانی به بالاترین رقم می‌رسد که این موضوع می‌تواند منشعب از کاهش میزان ایمنی بدن با افزایش سن باشد.

الگوی سنی مرگ ناشی از آلودگی هوا در مردان و زنان

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جمعیت کشور با اشاره به الگوی سنی مرگ ناشی از آلودگی هوا مردان و زنان، گفت: به ترتیب، ۲۳.۵ درصد و ۲۲.۳ درصد از مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی در مردان و زنان کشور در سال ۱۴۰۰ ناشی از آلودگی هوا بوده است. همچنین ۳۱ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های تنفسی مزمن، حدود ۱۰ درصد از مرگ ناشی از دیابت، ۳.۵ درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان و ۲۳ درصد از مرگ‌های ناشی از عفونت‌های تنفسی در مردان بر اثر آلودگی هوا اتفاق افتاده است. مقادیر مربوط به علل مرگ در زنان نیز برای بیماری‌های تنفسی مزمن ۲۹ درصد، دیابت ۱۰.۶ درصد، سرطان‌ها ۲.۲ درصد و عفونت‌های تنفسی ۲۳ درصد بوده است.

مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا باعث کاهش ۱.۵ سال از امید زندگی در بدو تولد زنان ایرانی در سال ۱۴۰۰ شده است

ساسانی‌پور ضمن محاسبه میزان مرگ به ویژه سن امید زندگی در بدو تولد برای زنان کشور را ۷۷.۲ سال محاسبه کرد و گفت: طبق مطالعات انجام شده در سال ۱۴۰۰، امید زندگی زنان ایرانی در ۶۰ سالگی، ۲۱ سال است. طبق محاسبات انجام شده، با فرض حذف مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا، احتمال مرگ در سنین مختلف کاهش می‌یابد و بالعکس، تعداد بازماندگان نسل و شمار نفر- سال‌های عمر در سنین مختلف افزایش یافته است. بنابراین، با فرض نبود مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا، امید زندگی زنان ایرانی به ۷۸.۷ سال افزایش می‌یابد. این ارقام نشان می‌دهد که مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا باعث کاهش ۱.۵ سال از امید زندگی در بدو تولد زنان ایرانی در سال ۱۴۰۰ شده است.

آلودگی هوا باعث کاهش ۱.۸ سال در شاخص امید زندگی در بدو تولد مردان ایرانی در سال ۱۴۰۰ شده است

این جمعیت‌شناس ادامه داد: شاخص امید زندگی در بدو تولد و در ۶۰ سالگیِ برای مردان ۷۲ سال و ۱۸ سال بوده است که مقایسه این رقم با شاخص امید زندگی در بدو تولد زنان کشور نشان می‌دهد که در سال مورد مطالعه زنان ایرانی ۵ سال بیشتر از مردان عمر می‌کنند. از سوی دیگر، با حذف مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در سطح مردان، شاخص امید زندگی در بدو تولد به ۷۳.۸ سال افزایش می‌یابد. بنابراین می‌توان گفت که آلودگی هوا باعث کاهش ۱.۸ سال در شاخص امید زندگی در بدو تولد مردان ایرانی در سال ۱۴۰۰ شده است.

۴۲۰ هزار سال عمر از دست رفته زودرس ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در کشور

وی بیان کرد: در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۲۰ هزار سال عمر از دست رفته زودرس ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در کشور رخ داده است که از این تعداد ۲۶۶ هزار سال آن مربوط به مردان کشور است؛ این بدین معنی است که نسبت جنسی سال‌های عمر از دست رفته زودرس ناشی از این عامل مرگ ۱.۸ است. میزان سال‌های عمر از دست رفته زودرس ناشی از آلودگی هوا در کشور برای مردان و زنان به ترتیب ۶۳۰ و ۳۶۰ در ۱۰۰ هزار نفر جمعیت محاسبه شده است. این ارقام نشان می‌دهد که هم در سطح مردان و هم زنان، ۸.۵ درصد از کل سال‌های عمر از دست رفته زودرس ناشی از مرگ‌ها به علت آلودگی هواست.

ساسانی‌پور یادآور شد: هرم سنی سال‌های عمر از دست رفته زودرس ناشی از آلودگی هوا در کشور نیز بیانگر این است که بیشترین سال‌های عمر از دست رفته در هر دو جنس، مربوط به سنین زیر ۵ سال است. مقدار این شاخص در سنین بعدی تا سن ۲۵ سالگی ناچیز است. از ۲۵ سالگی و با افزایش سن، تعداد سال‌های عمر از دست رفته به شدت افزایش می‌یابد تا اینکه در سنین اوایل سالمندی به اوج خود می‌رسد. همچنین، تفاوت قابل توجهی در ارقام این شاخص تقریبا در تمامی سنین (به جز ۵ تا ۲۴ سالگی) بین زنان و مردان وجود دارد و تعداد سال‌های عمر از دست رفته زودرس ناشی از آلودگی هوا در مردان به مراتب بیشتر از زنان است که احتمالا به‌دلیل مشارکت بالاتر مردان در بازار نیروی کار و حضور طولانی‌مدت‌تر آنان در محیط‌های آلوده است. تفاوت جنسی مشاهده شده در سالهای عمر از دست رفته بالقوه ناشی از آلودگی هوا به ویژه در سنین میانسالی و اوایل سالمندی مشهودتر است.

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جمعیت کشور با اشاره به سال­های از دست رفته عمر بالقوه تولیدی (دامنه سنی جمعیت نیروی کار) ناشی از الگوی هوا، خاطرنشان کرد: در سال ۱۴۰۰، آلودگی هوا، عامل ۱۵۰ هزار سال عمر از دست رفته بالقوه تولیدی در هر دو جنس در کشور بوده است. تفاوت معنی داری بین دو جنس در شاخص مذکور وجود دارد. آلودگی هوا به ترتیب حدود ۱۰۰ هزار و  و ۵۰ هزار سال عمر از دست رفته تولیدی در مردان و زنان کشور ایجاد کرده است. به علاوه، در هر دو جنس، حدود ۷ درصد از کل سال‌های عمر از دست رفته تولیدی بر اثر مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا بوده است که با توجه به اینکه شاخص سالهای از دست رفته عمر بالقوه تولیدی در مقایسه با سالهای عمر از دست رفته بالقوه، دامنه سنی کوتاه‌تری را شامل می‌شود، مقدار این شاخص نیز کمتر از شاخص سال عمر از دست رفته بالقوه است.

الگوی سنی سال‌های عمر از دست رفته ناشی از آلودگی هوا در کشور

وی با اشاره به الگوی سنی سال‌های عمر از دست رفته تولیدی ناشی از آلودگی هوا در کشور، گفت: گروه‌های سنی ۱۹-۱۵ سال و ۲۴-۲۰ سال، سهم اندکی از سال‌های تولیدی از دست رفته را شامل شده است. در هر دو جنس بیشترین سالهای عمر از دست رفته تولیدی مربوط به گروه سنی ۵۴-۵۰ سال است و پس از آن کاهش می‌یابد. همچنین در تمامی گروه‌های سنی، ارقام شاخص محاسبه شده برای آلودگی هوا در مردان بیشتر از زنان کشور است. به طور مثال، درحالی که تعداد سالهای از دست رفته عمر بالقوه تولیدی مردان در گروه سنی ۵۴-۵۰ سال، حدود ۲۰ هزار سال بود، این مقدار برای زنان کمتر از ۹ هزار سال بود، بنابراین مقدار این شاخص در مردان حدود ۲.۵ برابر زنان بود.

بهره‌وری از دست رفته ناشی از آلودگی هوا در ایران

این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جمعیت کشور در ادامه به هزینه بهره­‌وری از دست رفته ناشی از الگوی هوا پرداخت و افزود: مطالعه گروه بانک جهانی، در رابطه با بهره‌وری از دست رفته ناشی از آلودگی هوا در ایران نشان می‌دهد که خروجی نیروی کار از دست رفته به دلیل مرگ و میر زودرس قابل انتساب به آلودگی هوا در ایران ۱.۴۷۱ میلیون و ۲۷۶ دلار (معادل ۰.۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی) در سال ۲۰۱۳ است. همچنین، با در نظر گرفتن نرخ تنزیل ۳ درصد، امروزه هزینه بهره وری از دست رفته ناشی از آلودگی در سطح مردان و زنان کشور ۰.۰۷ درصد و ۰.۰۳ درصد از تولید ناخاص داخلی است.